Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ҳисоб-китобларига кўра, иккиламчи автомобиль бозорининг 70 фоизи Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган автомобиллар ҳиссасига тўғри келади, бозорнинг беш баравар кам улуши ёки умумий бозорнинг қарийб 13 фоиз ВАЗ (Лада) автомобиллари, яна 2,5 фоиз ГАЗ автомобиллари ва 2 фоиз Hyundai автомобиллари ҳиссасига тўғри келади. Таҳлил шуни кўрсатдики, 10 та сотувга қўйилган маҳаллий автомобиллар 4-5 та сотувга қўйилган хорижий автомобилга тўғри келади. Йил давомида иккиламчи бозорда электромобилларнинг улуши деярли икки баравар кўпайди.
Ўзбекистонда сотувга қўйилган автомобиллар билан тузилган шартномалар сони янги автомобиллар билан тузилган шартномалар сонидан қарийб 3,5 баравар кўп. Шу билан бирга, жорий йилнинг ўн ойида иккиламчи бозорда сотилган автомобилларнинг умумий сони 906,5 мингтани ташкил этди.
Марказ эксперти 2022 йил учун Ўзбекистондаги иккиламчи автомобиль бозорининг таҳлилини ўтказди.
Таҳлиллар шуни кўрсатадики, иккиламчи автомобиль бозори таркибини асосан маҳаллий автомобиллар ташкил этади, уларнинг улуши 70 фоиз, ВАЗ (Лада) 12,7 фоиз, ГАЗ 2,5 фоиз ва Hyundai 2 фоиз томонидан ишлаб чиқарилган автомобиллардан иборат. Бу йилги эътиборга молик жиҳат – бу BYD электромобиллар улушининг ўсиши, бу 2021 йилда 0,1 фоизни ташкил этган ва 2022 йилда 1,2 фоизга етди. Умуман олганда, иккиламчи бозорда электромобилларнинг улуши 2021 йилда 0,4 фоиздан 2022 йилда 2,28 фоизгача ўсди.
2022 йилда Ўзбекистонда иккиламчи автомобиль бозорининг тузилиши
Бу йил энг кўп сотилаётган автомобиллар Lacetti, Cobalt, Spark, Damas, Nexia 2, Nexia 3 ва ВАЗ 2106 бўлиб, бу автомобилларнинг умумий улуши сотилган автомобиллар умумий сонининг 48 фоизини ташкил қилади.
Шу билан бирга, ушбу автомобиллар орасида харидорларнинг сотувлари қуйидагича бўлинган: Lacetti (3-позиция) - 5,2 фоиз, Cobalt (4-позиция) - 4,9 фоиз, ВАЗ (Лада) 2106 - 4,1 фоиз ва Spark (2-позиция) - 3,0 фоиз
Турли хил моделларда ишлатилган автомобилларнинг ўртача нархи
Жорий йилда иккиламчи бозорда автомобиллар нархи ўтган йилнинг шу даврига нисбатан ўртача 12-15 фоизга ошди. Шу билан бирга, турли автомобиль моделларининг нархи турлича ўзгарган.
Хусусан, Damas нархи ўртача – 15 фоизга, Ваз (Lada) 2106 – 12 фоизга, Lacetti (3-ўрин) – 16 фоизга, Spark (2-ўрин) – 18 фоизга, Cobalt (4-ўрин) – 20 фоизга, Nexia 3 (4-ўрин) – 18 фоизга ва Malibu 2-7 фоизга ошди. Хорижий автомобиллар орасида нархларнинг энг катта ўсиши KIA Carnival автомобиллари – 12 фоиз, Lada Vesta – 18 фоиз ва Hyundai Sonata – 6 фоизга қайд этилди.
2021-2022 йилларда ишлатилган автомобиллар нархларининг ўзгариши
Автомобиль моделлари | Нархлар ўзгариши, фоизда | Автомобил нархига эскириш омилининг таъсири, фоизда |
Damas | 15 | -2,5 |
Lacetti, 3 поз. | 16 | -3,0 |
Nexia | 14 | -2,4 |
Spark, 2 поз. | 18 | -3,2 |
Cobalt, 4 поз. | 20 | -3,9 |
Lacetti, 1 поз. | 18 | -3,2 |
Nexia 3, 4 поз. | 18 | -3,2 |
Cobalt, 2 поз. | 22 | -3,6 |
Lacetti, 2 поз. | 18 | -3,2 |
Gentra, 3 поз. | 16 | -4,4 |
Nexia 2, 4 поз. DOHC | 14 | -2,6 |
Spark, 4 поз. | 19 | -3,9 |
Nexia 2, 2 поз. DOHC | 17 | -2,7 |
Malibu 2 | 7 | -5,9 |
Сотувга қўйилган автомобилларнинг эскиришини баҳолаш
Эконометрик моделлаштириш усули натижаларига кўра, бошқа барча кўрсаткичларнинг тенглиги (бир хил маркадаги, позиция ва ишлаб чиқарилган йилидаги автомобилларни таққослашда), бир йил ичида автомобилнинг амортизацияси (эскириши) таннархнинг ўтган йилга нисбатан ўртача 3 фоиз пасайишига олиб келади.
Ттаҳлиллар шуни кўрсатдики, турли автомобиль моделлари турлича ўзгаради, масалан, Damas йилига ўртача - 2,5 фоиз, Lacetti (3-позиция) - 3,0 фоиз, Nexia - 2,4 фоиз, Spark (2-позиция) - 3,2 фоиз, Cobalt (4-позиция) – 3,9 фоиз ва Malibu 2 - 5,9 фоизга ўзгарган.
Бундан ташқари, 2022 йилда автомобиль бозорида ишлаб чиқаришнинг ўртача йили 2011 йилни ташкил этди, бу ўртача 11 ёшга тўғри келади. Худди шундай, 2021 йилда бу кўрсаткич 2008 йилни, 2020 йилда эса 2007 йилни ташкил этди, бу ўртача 13 ёшга тўғри келади. Бу иккиламчи бозорда автомобиллар ёшармоқда, бу нисбатан янги автомобилларни қайта сотиш сонининг кўпайиши билан боғлиқ, деганидир.
Сотувга қўйилган автомобиль километрини баҳолаш
Ҳисоб-китобларга кўра, иккиламчи бозорда автомобилларнинг ўртача юриш масофаси йилига 22 131 км.ни ташкил қилади, ҳисоблаш учун 2012 йилдан кейин ишлаб чиқарилган автомобиллардан фойдаланилган. Бундан ташқари, автомобилларнинг йиллик юриш масофасининг тақсимоти ўрганилиб, натижада Ўзбекистонда автомобиль эгаларининг 60 фоизи йилига ўртача 22 000 км гача, 20 фоизи - 22 000 дан 30 000 км гача, қолган 20 фоиз - 30 000 дан 100 000 км гача ҳаракатланиши аниқланди. Ушбу натижалар асосида ҳайдовчиларнинг учта асосий гуруҳи аниқланди.
Шундай қилиб, автомобиль эгаларининг кўпчилиги биринчи гуруҳга тайинланган, бу ерда бир кунлик масофа 60 км.дан ошмайди ва машина асосан шаҳар бўйлаб ҳаракатланади, ўз эҳтиёжлари учун фойдаланилади. Иккинчи гуруҳга кунига 82 км.гача бўлган автомобиль эгалари ҳар куни шаҳар четидан ишлаш/ўқиш учун келадиган/кетадиган автомобиль эгалари ёки шаҳар такси ҳайдовчилари киради. Ҳайдовчиларнинг 3-гуруҳи кунига 274 км.гача йўл юради, бу гуруҳга шаҳар ва шаҳарлараро такси ҳайдовчилари киради.
Бундан ташқари, иккиламчи бозорда автомобилларнинг ўртача йиллик масофаси ҳудудга қараб ўзгаради. Ҳудудлар орасида Сирдарё вилоятида 29,6 минг км, Андижон вилоятида 27,4 минг км, Жиззах вилоятида 27 минг км, Фарғона вилоятида 26,8 минг км ва Тошкент вилоятида 25,5 минг км. автомобиль эгалари энг юқори масофа кўрсаткичларига эга.
Тошкент шаҳрида сотувга қўйилган автомобилларнинг ўртача масофаси йилига 22 минг км.дан 23,2 минг км.гача, иккиламчи автомобиль бозорининг 38 фоизи шу ҳудудга тўғри келади.
Бахтиёр Исмаилов,
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази.
ЎзА