Ҳафтанинг ҳар шанба ва якшанба кунлари ЎзАда жаҳон адабиётининг буюк вакили Чингиз Айтматов ва япон мутафаккир-адиби Икэда Дайсакунинг турли мавзулардаги суҳбатини эътиборингизга ҳавола этиб борамиз. Суҳбат Чингиз Айтматовнинг «Буюк руҳ қасидаси» номли китобидан таржима қилинган...

(Давоми. Олдинги қисми 16 июлда эълон қилинган)

Икэда: – Мен “авлодлар узилиши” нима билан боғлиқлиги ҳақида жуда кўп ўйладим ва ниҳоятда муҳим деб ҳисоблаган фикримда тўхташга қарор қилдим. 

П. Ф. Друкернинг “Узилган вақт” китоби дунёга келганидан буён, тахминан чорак аср вақт ўтди, лекин айнан ҳозир, аввал ҳеч бўлмаган “авлодлар узилиши” кўзга ташланаяпти. Айнан ҳозир бу ҳодиса жиддий социал муаммога айланди. Албатта, “узилиш” ҳамма даврда ҳам бўлган. Фақат айнан ҳозир, ва ҳаммасидан бурун оила институтининг кескин заифлашиши оқибатида, одамларнинг фожеали бегоналашуви вужудга келди. Ва дунёдаги бу ўзгаришлар шу қадар шитоб билан рўй бераяптики, бугунги ёш авлод, қанчадир йил ўтиб, буткул қарияга айланиб қолиши мумкин.

Ч.Айтматов: – Аянчли фикр! Бундай “ўзгариш”ни нима билан изоҳлаган бўлардингиз?

Икэда: – Биласизми, Билл Клинтоннинг инаугурацион нутқи, яъни АҚШ президентининг Америка халқига мурожаати – жамият хизматига идеализм нуқтаи назари билан бел боғлаш – мени ҳайратга солди ва мамнун қилди. О, жуда кўпчилик, айниқса ёшлар учун, умид қиламанки, шу сўзнинг ўзи – қарийб унутилган, – тоза шамол нафаси янглиғ янгради. Ва истисно эмаски, у айрим умидсиз скептикларнинг ғашига ҳам тегди: Қанақа идеализм, дунё ҳалокатга маҳкумлигимизни тинмай такрорлаб ётибди-ку. 

Ч.Айтматов: – Эсхатологик жазава инсоният тарихида бир марта авж олгани йўқ. “Охирзамон” пайғамбарларининг ҳисобига етиб бўлмайди. Қўрқинчли томони шундаки, улар одамлардан яшаш иродасини, келажакка, тарихий тараққиётга ишончни тортиб олишади, биринчи навбатда, яна ўша ёшларга сурбетликни юқтиришади. Улар учун на маънавий қадриятлар бор, на идеаллар. Эҳ, дунё мавжудликлари “жозибаси”дан завқланишга фақат сўнгги дақиқада улгуриб бўлармиди.

Икэда: – Ёшларда ўз жонига қасд қилишга қизиқиш уйғотаётган фалсафани, моҳиятига кўра жинояткорона оммавий маданият, дейиш мумкин. 

Айтматов. Ожизликни, умидсизликни кўр-кўрона ҳимоя қилиш яхши эмас. Кечирилмас гуноҳ бу.

Икэда: – Аммо нимаики демайлик, замонавий жамиятни, қандай бўлса шундайлигича, катта авлод  яратади. Демак, “болалар – жамият кўзгуси” экан, уларда нимадир нохушлик кўрсак, қоралашга шошилмайлик. Ахир, уларда кўзга ташланаётган акс ўзимизники эмасми? 

Ч.Айтматов: – Қоралаш – йўқ, албатта. Ота болани эркалаши мени кўпроқ ташвишга солади. 

Икэда: – Менимча, энг асосийси, қоралаш ёки мақташ эмас, ишониш. Биз буни уддалаймизми? Бу муносабатда фақат ишонч тили умумий тил бўлиши мумкин, биз ҳаммасидан бурун – самимий, бериё, тўла хайрихоҳ ва меҳрибон бўла оламизми? Йўқ, унга беҳуда “лекция”лар керакмас. Японияда ўрта мактаб ўқитувчилари бу борада ҳасрат қиладилар. Айтишларича, улар учун энг қийини – ахлоқ муаммолари тўғрисида суҳбатлашиш. Ёшларга аниқ ахлоқий тушунчалар ҳақида қанча кўп гапирсанг, уринишларинг ҳавога соврилаётганини шунча кўпроқ ҳис этасан... 

Ч.Айтматов: – Сўз, сўз... Ўлик сўз тирик акс-садо бермайди. 

Икэда: – Мен буни ўз тажрибамдан ҳам биламан – ёшлар билан мулоқотда саволларга жавоб бера туриб ҳис этаман. Ёшларнинг ишончига ишонч билан жавоб бериш зарур. Афтидан, кўнгиллари қай даража кенг эканини, ёшларга самимият етишмаслигидан ёзғирувчи катталарнинг ўзларидан сўраб кўриш керак. 

Ч.Айтматов: – Ўз ҳаётий тажрибаларимга таянган ҳолда ёшларга нима дейишни хоҳлардим?

Биринчиси. Дунёдаги барча гўзалликлар каби ёшлик ҳам тез ўтиб кетгувчи фасл. Бугун ёш, эртага ёши қайтгансан. Шунинг учун дунёга болаларча енгил қараманг, ҳали ёшман-ку деб ўйламанг. Яхшилик ва ёмонлик барча ёшдагилар учун бир хил. Ёшлик худбинликлари билан узоқ вақт овуниб бўлмайди, бўйнингда катта одамнинг масъулияти борлиги ҳақида анча ёш пайтингданоқ ўз-ўзингга айтиб туришинг керак. Етилган ақл ёшларнинг ёш бўлишига халал бермайди. 

Иккинчиси. Оталарча маслаҳат. Социал инқилобга кўз тикманг, ёшлар. Инқилоб бу – ожиз телбаларнинг исёни, оммавий зўравонлик ва миллатнинг, халқнинг, жамиятнинг умумий ҳалокати. Демократик ислоҳотга йўл изланг. Тадрижий ривожланиш кўпроқ вақт, сабр-тоқат ва муроса, тикланиш, бахтиёрликни кучайтиришни талаб қилади, уни зўрлик билан кучайтиришни эмас...

Яратгандан ўтиниб сўрайман: ёш авлод, майли, бизнинг хатоларимиздан сабоқ олсин!

(Давоми бор)

Рус тилидан ОЙДИННИСО таржимаси