Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 80 йиллиги муносабати билан Россия Федерацияси ахборот агентлиги (ТАСС) ташаббуси билан МДҲ ахборот агентликлари журналистлари учун ўтказилаётган “Ғалаба йўллари” номли халқаро медиа-тур иштирокчилари Беларусь Республикасидаги “Хатинь” тарихий-ёдгорлик мажмуасида бўлдилар.

Мазкур мажмуа Иккинчи жаҳон уруши пайтида, 1943 йил 22 март куни фашист босқинчилари томонидан қириб юборилган Хатин қишлоғи аҳолиси хотирасига ва уларнинг тимсолида бутун Беларусь Республикасидаги 290 дан ортиқ қишлоқнинг гитлерчи жазолаш гуруҳлари томонидан таҳқирланган кишилари хотираси учун 1969 йилда ташкил этилган.

Мажмуа айнан ўша хунрезликка гувоҳ бўлган Хатинь қишлоғида бунёд этилган.

Бу ерда қишлоқнинг ёқиб юборилган 26 та хонадони ўрнида рамзий маънода фақатгина печларнинг ёнмай қолган мўриси тикланиб, улар тепасида қўнғироқ ўрнатилган. Мажмуа марказида жон бераётган боласини кўтариб турган ота —Иосиф Каминский ва унинг ўғли Адам ҳайкали ўрнатилган. Ҳар куни юзлаб инсонлар мажмуага келиб, хатинликларни ёд этишади.

[gallery-25381]

—1943 йил 22 март куни гитлерчи босқинчилар Хатинь қишлоғига кириб уйларга ўт қўйишади, — дейди ёдгорлик мажмуаси тадқиқот ва кўргазма бўлими бошлиғи Марина Вашкевич. —Бу пайтда қишлоқда 26 хонадонда 149 киши, жумладан, 75 нафар ҳали 16 ёшга тўлмаган бола бор эди. Уларни қишлоқ марказидаги омборга қамаб, эшикларни орқасидан беркитган ҳолда тириклайин ёқиб юборишган. Ёнаётган омбор эшигини бузиб, ташқарига чиққанларни ҳам эшик олдида аёвсиз отиб ташлашган. Бу хунрезликдан олти нафар гувоҳ — ёқиб юборилганда ҳушини йўқотган Иосиф Каминский ва ота-онаси томонидан ертўла ва бошқа жойларга яширилган беш нафар бола тирик қолган. Иосиф Каминский ярим тунда ҳушига келганда бутун қишлоқни кулга айлантирган фашистлар кетган, атрофда тирик жон қолмаганди.   У мурдалар орасидан 12 ёшли ўғли Адамни чалажон ҳолатда топиб кўтариб олади. Адам инграган ҳолда “онам қани?” деб сўрайди ва отаси қўлида жон беради. Мажмуадаги ёдгорликда ана шу эпизод акс эттирилган.

Марина Вашкевичнинг айтишича, уруш вақтида бундай хурнезлик нацистларнинг Беларусь қишлоқлари аҳолисини қўрқувга солиш, партизанларга ёрдам берганлиги ёки немисларга бўйсунмаганлиги учун жазо опрерацияси деб номланган ва ҳозиргача аниқланган маълумотларга кўра, 290 дан ортиқ Беларусь қишлоқлари аҳолиси бу операция қурбони бўлган.

Хатинь қирғини ҳақидаги тарихий маълумотларни сақлаш, бугунги ва келажак авлодда Иккинчи жаҳон уруши оқибатлари, инсоният бошига солган кулфатлари ҳақида тушунча ҳосил қилиш ва тинчлик қадр-қимматини англатиш мақсадида 2023 йилда бу ерда замонавий технологиялар ва мультимедиа воситалари ёрдамида инновацион музей яратилди.

—Олти бўлимдан иборат музей Беларусь халқининг тарихи, Иккинчи жаҳон уруши воқеалари ва Хатинь қирғини тафсилотлари акс этган экспозициялар, маълумотлар ва экспонатлар, лавҳалардан иборат, у фашистларнинг  собиқ совет иттифоқига бостириб кириши акс этган экспозиция билан бошланади, —дейди Марина Вашкевич. —Бу экспозициялар билан танишган, уруш ҳақидаги ҳикояларни, айниқса, болалар тилидан айтилган гапларни эшитган киши борки кўзига ёш олади. Икки йил давомида музейга нафақат республикамиз, балки МДҲ мамлакатлари ва бошқа давлатлардан минглаб кишилар, нуфузли меҳмонлар келди. Айниқса, болалар ўз тенгдошларининг аянчли қисмати ҳақидаги ҳикояларни эшитиб, қаттиқ таъсирланяпти ва урушни лаънатламоқда. Бу йил ёзда ўзбекистонлик ўқувчилар музейимизда бўлди. Уларга ўзим мажмуа ва музей ҳақида гапириб бердим. Болалар “биз бу ҳақда эшитмагандик, урушда ҳалок бўлган хатинлик болаларни унутмаймиз” деб кўзларига ёш олишди.

МДҲ ахборот агентликлари журналистларининг

Россия ва Беларусь шаҳарлари бўйлаб ўтказилаётган “Ғалаба йўллари” номли халқаро медиа тури давом этмоқда.

 

Ғолиб Ҳасанов, Носиржон Ҳайдаров (сурат), ЎзА мухбирлари  

Беларусь Республикаси, Минск шаҳри.