Саёҳат манзиллари

Қашқадарё вилоятининг Шаҳрисабз туманидаги тоғ бағрида жойлашган, сўлим табиатли Ғилон қишлоғи айни дам қор кўрпасини ёпинган. Боиси бу ҳудудларга қиш эртароқ тушади. Аҳоли эса ёз бўйи қилинган меҳнати меваларини, яъни боғдорчилик ва деҳқончилик маҳсулотларини йиғиштириб, омборларга жойлаган. Тоғдан пастга эниб, дам олиш кунларини мароқли ўтказмоқда. 

Аммо ғилонликлар қиш фаслида ҳам бекор туришни ўзига эп кўрмайди. Эркаклар ота-боболаридан мерос қолган ҳунармандчилик, аёллар тўқувчилик билан машғул.

Масалан, шу қишлоқлик 64 ёшли Раҳмонқул Расулов темирчилик қилади. 

Пурвиқор тоғлар орасидан қуёш кўтарила бошлаган пайт унинг устахонасидан таралаётган болға ва оловда тобланган темир парчасининг садолари бутун борлиққа янграйди. Тинг-тинг-тинг...

Қишлоққа кириб борар эканмиз, айни шу садо бизни темирчининг устахонасига етаклади. 

Темирчи эрта тонгдан иш билан машғул. Уни бироз суҳбатга чорладик.

– 40 йилдан буён шу ҳунар билан машғулман. Бу касб ота-боболардан мерос. Мен ушбу ҳунар билан шуғулланаётган 4-авлодман, – дейди пишонасидаги терни арта-арта Раҳмонқул Расулов. – Асосан қиш фаслида ишлайман. Боиси қишда деҳқон ва боғбонлар қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган кетмон, бел, теша, уроқ, омоч тиши каби ускуналарни буюртма қилишади. Деҳқончилик қилинадиган ерларимиз тошлоқ жойлар бўлгани учун ускуналар тез емирилади. Шунинг учун ҳар мавсумда қайтадан ясатишади. Бўш пайтимда пичоқлар ясайман. 

– Бугун кўпчилик ёшлар темирчилик каби ҳунарларга қизиқиш билдирмайди. Мана сиз 40 йилдирки, шуғулланаркансиз, бунинг даромади қандай, –сўраймиз ундан.

– Биласизми, темирчилик менинг севган касбим, – дейди Р.Расулов. – Даромади ҳам ёмон эмас, лекин кимдир ҳам бу ҳунарни давом эттириши керак-ку. Тўғри, ҳозирги ёшлар кўпам қизиқмайди, аммо эрта тонгда келиб, босқонга кўмирни ёқиб, темир парчасини болғаламасам, кўнглим таскин топмайди. 

[gallery-15316]

Бу қишлоққа ҳар гал келганимизда янги-янги таассуротлар билан қайтамиз. Бунёдкорлик шабадаси етиб келиб, қишлоқ кўчалари асфальт қилинибди. Текис ва равон. 

Ғилонликларнинг яна бир яхши одати бор. Улар билан қишлоқ кўчаларида юзма-юз келиб қолсангиз, ёшу қариси таниса- танимаса сиз билан албатта саломлашади, қуюқ кўришади. 

Кейинги манзилимиз шу қишлоқлик уста ҳунарманд Насрулло Жумаевнинг хонадони бўлди. У киши асли касби алоқачи бўлган. Ҳозир нафақада. Ёшлигидан ёғочдан ҳар хил сувенерлар ясашга қизиқади ва бу йиллар давомида унинг энг яхши кўрган ҳунарига айланган. У ясаган антиқа ёғоч буюмларда ажиб ҳикмат бор. Буюмларнинг ҳар бири қадим урф-одатлардан, бой тарихимиздан дарак бериб туради.

– 35 йилдан бери шуғулланаман бу ҳунар билан, – дейди Насрулло Жумаев. – Кўплаб тарихий китобларни ўқийман ва фото-суратларни томоша қиламан ва ўша ерда кўрганларим ва тасаввур қилганларимни ёғочдан ясашга интиламан. Асосан кўп ғояларни табиатдан оламан. Табиатнинг ўзи ҳам буюк ҳунарманд. Мен эса унга озгина ўзгаришлар киритаман. Темурийлар ва мўғуллар даврига хос кўзалар, қилич, камон, товоқ, ҳасса ва бошқа буюмларни ёғочдан сувенер қилиб ясайман. Очиғи, кейинги пайтларда қишлоғимизга чет эллик меҳмонлар ҳам тез-тез келишмоқда. Ясаган сувенерларим уларда катта таассурот қолдирмоқда ва эсдалик учун олиб кетишмоқда. Албатта, бу мени жуда мамнун қилади ва янги ғоялар сари етаклайди. 

Дарҳақиқат, Ғилон қишлоғининг табиати ҳам, одамлари ҳам ажойиб. Бу қадим ҳунармандчилик тармоқларининг бу кунга қадар Ғилонда сақланиб қолиши бежиз эмас, албатта. Чунки қишлоқ тарихи маълумотларга кўра, икки минг йилдан ошиқ. Бундан икки минг йил олдин бу ерларни одамлар ўзига макон тутган. Бу ҳақда маҳалла раиси ўзи билган маълумотларни улашди.

– Қишлоғимиз четидан ўтган асрнинг 80-йилларида йўл қурилаётган маҳалда бир хум топилди ва унинг ичида одам суяклари бор эди, – дейди Ғилон маҳалла фуқаролар йиғини раиси Сафармурод Жабборов. – Уни текшириш учун Москвага археология бўлимига жўнатдик. Бир неча ойлардан кейин хат келди. Хатда хум ва ичидаги суяклар 2300-2400 йил аввалги даврга бориб тақалиши ҳақида ёзилган эди. Олимларнинг айтишича, бу зардўштийлик даврига тўғри келади. Шундан биламизки, қишлоғимиз қадимий. Яна бир маълумот, милоддан аввалги асрларда ўлкамизга Александр Македонский бошчилигида юнонлар бостириб келган ва унинг ҳужумидан қочган ҳозирги Самарқанд атрофидаги суғдийларга мансуб халқ мана шу тоғларда яшириниб жон сақлаган ва кейинчалик шу ерда яшаб қолган, деган қарашлар ҳам бор. Аслида “ғилон” сўзи арабчадан олинган бўлиб “яшил тошли макон” деган маънони англатади. 

5 минг 200 нафардан зиёд аҳоли яшайдиган ушбу қадимий қишлоқни айланиб чарчамайсиз. Аҳоли кўпайиши ҳисобига қишлоқ янги ва эски Ғилонга бўлинган. Қишлоқни кенгроқ, тўкисроқ кўриш учун кунчиқар томондаги баланд тепаликка чиқиш керак. Аҳд қилиб биз ҳам тепалик йўлига тирмашдик. Йўлни қор босгани сабаб пиёда чиқишга тўғри келди. Ниҳоят машаққат билан бўлса-да, тепаликка чиқиб бордик ва қишлоқ манзарасини юқоридан кўришга муваффақ бўлдик. Жуда ажойиб ва гўзал манзара кўз ўнгимизда намоён бўлди. Бой таассуротлар билан ортимизга қайтдик.

<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/OLFzoqlPFK8" title="Sayohat manzillari" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen></iframe>

Ўлмас Баротов, Жамшид Норқобилов (сурат + видео), ЎзА мухбирлари