Ўзбекистон Фанлар Академияси Тарих институти «Этнология ва антропология» маркази таянч докторанти Шавкат Бобожонов томонидан Бухоро давлат музей-қўриқхонаси билан ҳамкорликда Бухоро шаҳри зиёратгоҳлари харитаси яратилди.
Бу ҳақда Бухоро давлат музей-қўриқхонаси Тарих илмий бўлими мудири Ўктамали Равшанов хабар берди.
Мамлакатимиз зиёрат туризми йўналишида катта потенциалга эга. Айниқса, азиз авлиёлар юрти саналган Бухоро бу борадаги феномен шаҳардир. Бухоро IX асрда Қуббат ул-ислом (ислом динининг қуббаси), XIII асрда Бухорои шариф (муқаддас, шарофатли шаҳар) мартабалари билан улуғланган.
2020 йилда Бухоро шаҳри ISESCO ташкилоти томонидан Ислом олами маданияти пойтахти деб номланди. Шу муносабат билан тайёрланган Бухоро шаҳри зиёратгоҳлари харитаси ҳам шариф шаҳарга ташриф буюрувчи зиёратчилар учун муносиб йўл кўрсаткич бўлади, деган умиддамиз.
Харитада шаҳарнинг 500 гектарлик қадимий шаҳристон ва замонавий қисмидаги барча зиёратгоҳлар қамраб олинган. Эътиборли жиҳати муаллиф томонидан ҳозирда фақат мавжуд зиёратгоҳлар эмас, балки, йўқолиб кетган, сақланиб қолмаган зиёратгоҳ ва қадамжолар ҳам турли тарихий манбалар орқали аниқланиб харитадан жой эгаллади.
Бухоро шаҳри қадимда 200 дан ортиқ гузарлардан ташкил топган. Шубҳасиз деярли ҳар бир гузар маълум авлиё қабри, масжид, мадраса, қабристон ва зиёратгоҳга эга бўлган. Уларнинг яралиш тарихи турли даврларга бориб тақалади.
Асрлар оша аждодларимиз азиз авлиёларнинг хокларини эъзозлаб, асраб, авлоддан авлодга етказиб келишган. Афсуски, 1920 йилда Чор Россияси аскарларининг Бухорога аёвсиз ҳужуми, советлар давридаги атеизм, даҳрийлик сиёсати ва бошқа маъмурий, ижтимоий сабаблар туфайли кўплаб зиёратгоҳлар йўқотилган, халқимиз маънавиятидан ўчирилган. Харитада 133 та зиёратгоҳ (50 таси сақланмаган) ва 40 та қадимий қабристон (29 таси сақланмаган) ҳақидаги маълумотлар ўрин олган.
Хаританинг олд томонида шаҳарнинг топографик жойлашуви акс этган бўлиб, унда объектлар 173 та нуқтага бўлинган ҳолда тартиб билан жойлаштирилган. Зиёратгоҳлар ўрни араб рақами, қабристонлар ўрни рим рақамида белгилаб чиқилган. Мавжуд объектлар кўк, сақланмаганлари эса қизил рангда ифодаланган. Харитада шарти белги (шаҳар девори, қабристон, зиёратгоҳ)лар ҳам ўз аксини топган. Шунингдек, қадимий шаҳристонни ўраб турувчи 12 км.лик деворнинг 11 дарвозаси жойи ва номлари келтирилганки, бу орқали зиёратчи шаҳарнинг қайси нуқтасига бориши кераклиги ҳақида янада аниқроқ йўналишни билиши мумкин. Хаританинг орқа томонида тўрт устунли жадвалда қабристон ва зиёратгоҳларнинг жойлашув тартиб рақами, номи, асри ҳамда манзили батафсил баён этилган.
Мазкур илмий ишланмани яратишда Муин ал Фуқаронинг «Тарихи Муллозода (Бухоро мозорлари зикри)”, Муҳаммад Носириддин Тўранинг «Тухфат аз-зоирин» (Зиёратчиларга туҳфа), этнограф олима Олга Сухареванинг Бухоро шаҳри этнографияси бағишланган асарлари, С.Раҳматова, Ҳ.Қурбоновнинг «Бухоро гузарлари тарихидан лавҳалар», Нарзулла Йўлдошевнинг «Бухоро авлиёларининг тарихи», Садриддин Салим Бухорийнинг «Бухоронинг табаррук зиёратгоҳлари», Суюндук Мустафо Нуротоийнинг «Турон замин азиз авлиёлари ва уламолари тазкираси» ҳамда Бухоро авлиёлари, гузарлар тарихи, турли топоним ва жой номларига доир асар ва рисолаларга мурожаат қилган.
Шунингдек, нуқталар ва манзилларни аниқлашда ўтган асрда тузилган Бухоронинг бир неча мукаммал хариталари ўрганилган, қиёсий таққосланган. Жумладан, Парфеонов-Фенин, О.АСухарева, Л.Р.Ремпел ва бошқаларнинг хариталаридан фойдаланилган.
Тадқиқотчи нафақат манбаларга, балки дала материалларига ҳам суянган. Икки ой давомида Бухоро шаҳрининг қадимий гузарлари, кўчалари бўйлаб бўлажак харита асосида дала тадқиқотлари олиб борилган. Маҳалланинг кексалари билан суҳбатлар ўтказилган.
Бухоро авлиёлари тарихини жаҳонга танитиш, хорижий зиёратчиларни мунаввар қадамжоларга кенг жалб этиш мақсадида харита рус (Карта святын города Бухары) ва инглиз (The map of Bukhara shrines) тилларида ҳам тайёранди.
Харита ўлчами A2 форматда бўлиб, рангли ва миллий дизайн кўринишига эга. Зиёратчилар ва сайёҳларга қулай бўлиши учун уч букланадиган чўнтакбоп шаклга келтирилган.
Ёш тадқиқотчи Шавкат Бобожоновнинг «Бухоро шаҳри зиёратгоҳлари харитаси» номли илмий ишланмаси Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги томонидан рўйхатга олинган ва гувоҳнома тақдим этилган.
2500 йиллик тарихга эга Бухоро шаҳри ўз бағрида улуғ зотлар, дин уламолари, олиму мутафаккирлар, касб-кор, ҳунармандчилик пирлари сингари юзлаб авлиёларни ўз бағрига олган. Шаҳарнинг жамики авлиёлари жам бўлган мазкур харита Бухоронинг ислом оламидаги жаҳоний шуҳратини янада ошириш ҳамда ҳудудда зиёрат туризмини кенг ривожлантиришга ҳисса қўшади. Боз устига, харита Бухоро зиёрат туризмининг ташриф қоғозига айланиши шубҳасиз.
ЎзА