Жорий йилнинг 2 май Ўзбекистон Республикаси Нью-Йоркда Жибути Республикаси билан дипломатик муносабатлар ўрнатиш тўғрисидаги қўшма коммюникени имзолаб, 149 давлат билан дипломатик алоқаларни ўрнатди. Хўш, жаҳондачи бу рақамлар қандай?

Бугун биз Lowy Institute тадқиқотчилари томонидан 2024 йилги Глобал дипломатия индекси ҳисоботининг асосий натижаларини кўриб чиқамиз. Ушбу ҳисобот жаҳон дипломатиясининг ҳозирги тенденцияларига ўзига хос кўриниш беради ва қайси давлатлар ўз дипломатик тармоқларини фаол ривожлантираётганини кўрсатади.  

Жаҳон дипломатиясининг етакчилари Хитой ва АҚШ 2024 йилда   дипломатик вакиллар сони бўйича етакчи ўринларни эгаллашда давом этмоқда. Хитой 274 та дипломатик ваколатхона билан биринчи ўринни эгаллаб турган бўлса, 271 та ўрин билан АҚШ кейинги поғонадан жой олди. Хитой 2011 йилдан буён ўз мавқеини сезиларли даражада мустаҳкамлади, ўшанда у Қўшма Штатлардан 23 поғона ортда қолаётган эди. 2019 йилга келиб Хитой АҚШни ортда қолдирди ва 2023 йилда улар орасидаги фарқ уч поғонага қисқарди.  

Ривожланаётган кучлар:  Туркия ва Ҳиндистон янги кўп қутбли дунёда ўз амбицияларини акс эттирган ҳолда дипломатик тармоқларини кенгайтиришда давом этмоқда. Туркия 252 та ваколатхона билан Япония ва Францияни ортда қолдириб, учинчи ўринда бораётган бўлса, Ҳиндистон 2021 йилдан бери 11 та янги ваколатхона қўшгани, уни энг тез ривожланаётган дипломатик тармоқлардан бирига айлантирди.    

Йўқолаётган мавқе:   Россиянинг Украинага қарши уруши дипломатик тармоқ учун жиддий оқибатларга олиб келди. 2022 йил февралида Украинага «махсус ҳарбий операция» бошланганидан бери Москва 14 дипломатик ваколатхонасини ёпди, Россияда эса яна 16 давлатнинг ваколатхонаси ёпилди. Бу ўзгаришлар Россиянинг халқаро майдонда ўз манфаатларини илгари суриш имкониятларини сезиларли даражада чеклади.  

Тайвань: Дипломатик кураш Тайвань дипломатик алоқаларни давом эттиришда қийинчиликларга дуч келмоқда. Бугунги кунга қадар атиги 12 давлат Тайванни расман тан олди. Бу Хитойнинг иқтисодий ва бошқа афзалликлари бўйича Тайвань иттифоқчиларидан ўзиб кетиш ҳаракатларини акс эттиради.  

Европа шаҳарлари: Дипломатия марказлари Европа пойтахтлари жаҳон дипломатиясининг асосий марказлари бўлиб қолмоқда. Брюссель, Париж, Женева ва Вена йирик халқаро ташкилотлар мавжудлиги сабабли энг кўп дипломатик ваколатхоналарни жалб қилади.  

  Тинч океани минтақасида таъсир ўтказиш учун рақобат янги дипломатик ваколатхоналарнинг очилишига олиб келади. АҚШ ва Хитой Тинч океанидаги кичик орол штатларида янги элчихоналар ва консулликларни очган ҳолда ушбу стратегик аҳамиятга эга минтақадаги иштирокини фаоллаштирмоқда.  

<iframe width="640" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/bJyxQ1vM9dM" title="Qaysi davlat eng koʻp diplomatik vakolatxonalarga ega?" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Австралия: Дипломатик мавжудлиги Умумий рейтингда 26-ўринни эгаллаган Австралия 2017 йилдан буён олтита янги миссиясини очиб, Тинч океанининг жанубий минтақасида дипломатик тармоғини фаол ривожлантирмоқда. Шунга қарамай, унинг дипломатик тармоғи ҳали ҳам мамлакатнинг иқтисодий оғирлиги билан солиштирганда нисбатан кичикдир. 

Хулоса қилиб айтганда, дипломатик ваколатхоналар халқаро муносабатларда ҳал қилувчи роль ўйнайди, давлатлар ўртасидаги мулоқот, музокара ва ҳамкорликни осонлаштиради.  

Шаҳноза Тоштемирова, Дониёр Якубов, Искандар Исматов (видео), ЎзА.