Статистик маълумотларга кўра, 2020 йил якунида Ўзбекистон коррупцияга қарши курашиш учун 2,1 миллиард сўм миқдорида инвестицияларни йўналтирган. Бу маблағларнинг катта қисми давлат хизматчилари ва жамоатчилик сектори ўртасидаги ҳамкорликни кучайтиришга, шаффофликни оширишга ва рақамли тизимларни ривожлантиришга йўналтирилган.
Шунингдек, 2020 йилнинг ўзида коррупция билан боғлиқ 4 мингга яқин жиноят ишлари кўриб чиқилган бўлиб, бу кўрсаткич 2019 йилдан 12 фоизга юқорироқ. Шундай бўлса-да, Ўзбекистонда коррупциянинг олдини олиш учун барча давлат тизимларида жиддий ва комплекс ислоҳотларни амалга ошириш талаб этилади. Шу билан бирга, давлатнинг коррупцияга қарши сиёсати ҳамон кўплаб соҳаларда заиф эканлиги сезилмоқда. Бироқ бундай ислоҳотлар давом эттирилса, зарур тизимлар яратилса, коррупциянинг ўсишига тўсиқ қўйиш мумкин. Ўзбекистонни янада ривожлантириш ва халқаро миқёсда муваффақиятга эришиш учун коррупцияга қарши курашишда янада кенгроқ тизимли ёндашув зарур.
Президентимиз Шавкат Мирзиёев жорий йилнинг 5 март куни Коррупцияга қарши курашиш миллий кенгаши йиғилишида коррупциянинг ислоҳотлар жараёнидаги жиддий муаммолардан бири эканлигини таъкидлаб, сўнгги йилларда қабул қилинган қонунлар ва янги тизимлар ҳақида сўз юритди. Шу жумладан, парламент палаталарида масъул қўмиталар ташкил этилгани, Миллий кенгаш ва Коррупцияга қарши агентлик ташкил этилгани қайд этилди. Жамоатчилик иштирокини ошириш ва оммавий ахборот воситаларининг роли муҳимлиги таъкидланди.
Хусусан, ер участкаларини тақсимлашда идоравий тақсимотдан аукцион тизимга ўтиш каби чоралар коррупциянинг асосий сабабларини бартараф этишга ёрдам беради. Коррупциянинг долзарб ҳолати Ўзбекистонда коррупция, айниқса, соғлиқни сақлаш, таълим ва давлат хизматлари соҳасида кенг тарқалган. “Transparency International”нинг 2024 йилги Коррупцияни қабул қилиш индекси (CPI) бўйича Ўзбекистон 180 давлат ичида 121-ўринни эгаллаган. Бу 33 балл билан 2023 йилга нисбатан пасайишни кўрсатади. Шу билан бирга, соғлиқни сақлаш ва таълим соҳалари коррупциянинг энг юқори даражасига эга эканлиги қайд этилган.
2020 йилда ташкил этилган Коррупцияга қарши курашиш агентлиги давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга оширишда масъулдир. Идоравий текширувлар олиб бориш, қарорларни тўхтатиш ёки бекор қилиш тўғрисида билдиришномалар тақдим этиш ва шаффофликни таъминлаш Агентлик ваколатига киради. Шунингдек, Агентлик Президентга ҳисобот беради ва парламентга жавобгардир.
Олий Мажлиснинг иккала палатасида коррупцияга қарши кураш бўйича қўмиталар ташкил этилган, улар қонунчиликни назорат қилиш ва ишлаб чиқишда иштирок этади. Миллий коррупцияга қарши кураш кенгаши турли манфаатдор томонларни бирлаштириб, стратегияларни муҳокама қилиш ва амалга оширишда муҳим роль ўйнайди.
Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ҳукумат идораларининг шаффофлик даражасини баҳолаш учун Очиқлик индексини жорий этган. 2023 йилда бу индекс 2022 йилга нисбатан яхшиланишни кўрсатган.
Оммавий ахборот воситалари ва фуқаролик жамиятининг коррупцияга қарши курашда иштироки рағбатлантирилмоқда. Хусусан, 2024 йилда Европа Иттифоқи ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти билан ҳамкорликда коррупция ҳолатлари ҳақида хабар беришни ошириш бўйича тадбирлар ўтказилган.
2024 йилда ҳуштак чалувчиларни ҳимоя қилиш бўйича қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган, бу коррупция ҳолатлари ҳақида хабар беришни осонлаштиради.
Асосий сабаблар билан курашиш муҳим аҳамият касб этади. Мисол учун, ер участкаларини тақсимлашда идоравий тақсимотдан аукцион тизимга ўтиш коррупцияни камайтиришга ёрдам берди. Бу чоралар шаффофликни ошириш ва адолатли тақсимотни таъминлашга қаратилган. Шунингдек, соғлиқни сақлаш тизимини модернизация қилиш, бирламчи тиббий ёрдамни трансформация қилиш ва тиббий буюмлар харид жараёнларини шаффоф қилиш каби чоралар қўлланилмоқда. 2023 йилда БМТнинг Тараққиёт дастури (UNDP) билан ҳамкорликда соғлиқни сақлаш соҳасида коррупцияга қарши бошқарув тизими жорий этилган. Таълим секторида эса олий таълимда коррупцияга қарши кураш учун 2019-2020 йилларга мўлжалланган “Коррупциясиз саноат” лойиҳаси ишлаб чиқилган.
Хулоса шуки, Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар ва ташаббуслар самара бермоқда. Аммо бу жараён ҳали якунланмаган. Президент нутқида, коррупцияга қарши курашишда янги йўналишлар ва усуллар белгиланди, улар орасида ҳуқуқий ва институционал ислоҳотлар, шаффофликни ошириш ва жамоатчилик иштирокини кенгайтириш алоҳида таъкидланган. Янги тизимлар, масалан, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ва парламент қўмиталари коррупциянинг олдини олишда муҳим роль ўйнайди.
Шу билан бирга, ер тақсимоти ва соғлиқни сақлаш, таълим секторлари каби муҳим соҳаларда амалга оширилган ислоҳотлар коррупция омилларини камайтиришга ёрдам бермоқда. Бироқ бу борада ҳали тўлиқ муваффақиятга эришиш учун мамлакатда янги ва янада самарали таклифлар ишлаб чиқилиши зарур. Жумладан, коррупциянинг олдини олиш учун янада кучайтирилган мониторинг тизимлари, шунингдек, давлат хизматчилари ва фуқаролик жамияти ўртасида янада самарали ҳамкорлик ўрнатилиши керак. Янги қонунлар ва тизимлар самарали ишлашини таъминлаш учун уларнинг амалиётга кенг жорий этилиши ва назорат тизими кучайтирилиши зарур. Шу тарзда, коррупцияга қарши курашишда янги таклифлар, масалан, рақамли трансформация ва жамоатчиликнинг фаол иштироки орқали янада ижобий натижаларга эришиш мумкин. Бу, ўз навбатида, Ўзбекистонни ривожлантириш ва халқаро миқёсда муваффақиятга эришишга хизмат қилади.
Дилноза Абдуқодирова,
Фуқаролик ишлари бўйича
Учтепа туманлараро судининг судьяси