Бугун ўзбек тилининг халқимиз ижтимоий ҳаётида ва халқаро миқёсдаги обрў-эътиборини янада ошириш, унинг тарихий илдизларини чуқур ўрганиш ва илмий асосда ҳар томонлама ривожлантириш масалаларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Илм аҳлига ҳанузгача маълум бўлмаган ўзбек мумтоз адабиёти манбаларини ўрганиш, нашр этиш ва кенг тарғиб қилиш ишлари жадаллашмоқда. Бунинг натижаси ўлароқ филологик тадқиқотлар кўламининг кенгайгани эътиборга моликдир.  

Жорий йилнинг ўтган даврида филология фанлари бўйича 31 нафар талабгор фан доктори (DSc), 214 нафар талабгор фалсафа доктори (PhD) илмий даражасида тасдиқланди.

Бу ҳақда Миллий матбуот марказида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттестация комиссияси томонидан бўлиб ўтган “Филология фанлари соҳасида олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар аттестацияси натижалари” мавзуидаги матбуот анжуманида маълум қилинди. 

Қайд этилганидек, тадқиқотларда, қуйидаги илмий натижалар олинган. Жумладан, тиббий термин-метафораларнинг ўзбек тилида пайдо бўлиш давридан ҳозирги кунга қадар тадрижий ривожланиш қонуниятлари, бошқа тиллар билан муносабати ва бу жараёнларга бевосита таъсир ўтказган буюк мутафаккирларимиз Маҳмуд Қошғарий ва Абу Али ибн Сино асарларида фойдаланилган терминларнинг хусусиятлари очиб берилди.

Йиғилган 3 минг 500 дан зиёд тиббий метафоралар асосида ўзбек тилида тиббий-метафораларнинг сони кўплиги, уларнинг манбалари, ясалиш тамойиллари, мавзуий ва таркибий-семантик белгилари яхлит ҳолда аниқланди.

Ўзбек бадиий матнларида учрайдиган интертекстуал (матн ичида матн) бирликларнинг манбалари ёрдамида уларнинг турлари таснифи, бадиий матн перцепциясида (мазмуний идрок) эпиграф, сарлавҳа, аллюзия, иқтибос каби интертекст (матн ичида матн) турларининг роли асослаб берилди.

Таълим соҳасидаги арабизмлар тезауруси (арабча сўзлар луғати)учун маълумотлар базаси ишлаб чиқилди. 

–XIX асрда яратилган 12 та, ХХ асрда яратилган 7 та тазкира адабиётшунослик нуқтаи назаридан таҳлил қилиниб, Руқиябону, Сито ун-нисо, Иффатий, Давлат, Офоқ Бегим Жалойир, Подшоҳ Хотун, Меҳрий, Маҳастий, Кавкаб, Исмат Бегим, Орзу Самарқандий каби аёлларнинг ижоди илмий муомалага олиб кирилди, – деди Олий аттестация комиссияси ахборот хизмати раҳбари Улуғбек Мамадалиев. – 24 та тазкирани қиёсий ўрганиш асосида 200 га яқин аёллар билан боғлиқ маълумотлар 14 та диаграмма ва 11 та жадвал асосида кўрсатилиб, баъзи шоираларнинг исмлари юзасидан йўл қўйилган камчиликлар аниқланди. Шунингдек, ХХ аср бошлари мустақил ўзбек вақтли матбуотида адабий жараён масаласи (шаклланиши, ривожи ҳамда “ғарблашуви”)  давр ижтимоий-сиёсий муҳити ҳамда мавжуд адабий алоқалар кесимида монографик тарзда очиб берилди. 

Тадқиқотларда олинган илмий натижалар амалиётга кенг жорий қилиниб, жумладан, тиббиёт терминларининг тарихи, хусусан, Абу Али ибн Синонинг тиббиёт терминологиясига қўшган ҳиссаси, халқ табобатида кенг қўлланилган номлар, метафоралардан илмий матнларда фойдаланишнинг  ўринли эканлигини исботловчи далиллар ҳамда тиббий метафораларнинг манбалари ва тузилишига доир илмий маълумотлардан тиббиёт олий таълим муассасалари талабалари учун мўлжалланган “Тиббиётда инглиз тили” номли дарсликда фойдаланилди.

Ҳар қандай жамият тараққиёти асосида илм ва фан ётади. Фанлар ичида  адабиётнинг ўрни беқиёс. Адабиётнинг юксалишида эса илмий тадқиқот ишлари муҳим аҳамият касб этади. Бугун мамлакатимизда айни йўналишда изчил ва тизимли ишлар ташкил этилганки, буни юқорида айтиб ўтилган натижалар мисолида яққол кўриш мумкин.   

 

Гулноза Бобоева, ЎзА