Маълумки, мамлакатимизда экологик экспертиза ўтказишнинг ҳуқуқий асослари бундан салкам чорак аср олдин қабул қилинган “Экологик экспертиза тўғрисида”ги қонун билан тартибга солинган эди.
Бироқ ушбу қонуннинг кўплаб моддалари ҳавола хусусиятига эга бўлиб, амалий механизмлар халқаро талабларга мос келмаслиги экологик экспертиза самарадорлигига тўсқинлик қилиб келган.
Ўзбекистон Республикасининг жорий йил 24 февралдаги “Экологик экспертиза, атроф-муҳитга таъсирни баҳолаш ва стратегик экологик баҳолаш тўғрисида”ги қонуни Жаҳон банки, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, Европа иқтисодий комиссияси ҳамда Европа хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти эксперт-консультантлари тавсиялари асосида ишлаб чиқилган.
АОКАда ташкил этилган брифингда Давлат экологик экспертизаси маркази ахборот хизмати раҳбари Шаҳзода Акрамова томонидан тақдим этилган маълумотларга кўра, янгиланган қонун ўз фаолиятини бошлаётган тадбиркорлар ҳамда чет эл инвесторлари учун ҳам қулай инвестицион муҳит яратишга хизмат қилади.
Мутахассисга кўра, экспертиза жараёнида инсон омили муҳим ўрин тутади. Шу боис, қонунга мувофиқ буюртмачи, лойиҳачи ва эколог-экспертларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари аниқ белгилаб қўйилди.
Ўтган 2024 йилнинг ўзида давлат экологик экспертизаси органлари томонидан 32 мингга яқин хулоса берилган бўлиб, шулардан 700 таси экологик талабларга жавоб бермагани туфайли рад этилган. Бу ҳолат лойиҳачиларга нисбатан қатъий талаблар қўйиш зарурлигини кўрсатмоқда. Ҳозирда юртимизда 400 га яқин лойиҳа ҳужжатларини тайёрловчи тадбиркорлик субъекти ва бошқа лойиҳа институтларида 2000 нафарга яқин лойиҳачи фаолият юритмоқда. Янги қонунга кўра, бундай ташкилотлар учун рейтинг тизими жорий этилади, лойиҳачилар эса махсус малака сертификатига эга бўлиши шарт қилиб белгиланмоқда.
Эколог-экспертларга ҳам қатъий талаблар белгиланди – эндиликда улар ваколатли орган томонидан аттестациядан ўтиши шарт.
Янги қонунга мувофиқ, экологик хавфлилик тоифалари илгари амалда бўлган 4 тоифадан халқаро стандартларга мос равишда 3 тоифага қисқартирилди. Энг муҳим ўзгаришлардан яна бири – экологик хулоса беришда жамоатчилик фикрини инобатга олиш мажбурий бўлди. Атроф-муҳитга таъсирни баҳолаш ва стратегик экологик баҳолаш мезонлари жорий этилди.
Фаолиятнинг шаффофлигини таъминлаш мақсадида “Электрон ҳукумат” тамойили асосида автоматлаштирилган ахборот тизими жорий этилмоқда. Бу тадбиркорлик субъектларига давлат экспертизасига оид ҳужжатларни онлайн тарзда тақдим этиш ва электрон шаклда хулоса олиш имконини беради.
Янги тизим амалиётга жорий этилиши натижасида объектларнинг атроф-муҳитга таъсири ҳар томонлама баҳоланади, экологик хулосалар сифати ошади, жамоатчилик иштироки таъминланади. Бундан ташқари инвесторлар учун ишончли ва шаффоф механизм яратилади, давлат дастурлари ва бош режалар стратегик экологик баҳолаш асосида баҳоланади. Лойиҳалар мураккаблигига қараб экспертиза муддати ва тўлов миқдори аниқ белгиланади.
Муҳайё Тошқораева,
ЎзА