Тошкент шаҳридаги автобусларда нақд пулда тўлов амалиёти тўхтатилганига 10 кундан ошди. Айни вақтда тўловлар мобиль иловалар, транспорт ёки пластик карточкаларда электрон шаклда амалга оширилмоқда. Шунингдек, бир марталик QR-чипталар орқали ҳам тўлов қилса бўлади.

Шу ўринда айтиш жоиз, йўловчилар чипталарни автобус бекатлари яқинида ўрнатилган инфокиосклардан харид қилишлари керак бўлади. 

Электрон тўлов транспорт қатновидан тушадиган маблағларнинг тўлиқ ва шаффоф тарзда жамғарилиши, автобусларнинг бекатда узоқ вақт ушланиб қолмай, манзилига ўз вақтида бориши учун самарали усул ҳисобланади. Аммо тизимни реализация қилиш бўйича эътибор қаратилиши зарур бўлган муҳим жиҳатлар бор. Масалан, барча бекатларда инфокиосклар мавжуд эмас, шу билан бирга, ушбу қурилмалардан чек олишда муаммолар туғиляпти. 

Мисол учун, инфокиосклардан автобусга чипта харид қилиш учун битта 2000 сўмлик ва бир дона 1000 сўмлик ёки уч дона минг сўмлик қоғоз пулни киритиш керак. Марказий банк томонидан 2022 йилдан 1000 сўмлик пул қоғоз ва банкнота шаклда чиқарилмаслиги ва танга кўринишида муомалага киритилиши эълон қилинганидан буён аҳоли вакиллари орасида 1000 сўмлик купюрадан фойдаланиш камайган. Банкомат ҳам тангани қабул қилмайди. Бундан ташқари катта сумма банкоматга киритилса, қайтим нақд пул шаклида қайтарилмасдан телефон рақами ҳисобига ташлаб берилади. Бу эса QR-чипта сотиб олаётган йўловчилар учун ноқулайликларни юзага келтиради. 

Шаҳар ичида жойлашган автобекатларнинг барчасини инфокиосклар билан тўлиқ таъминлаш жараёни қайси вақтда якунланиши борасида аниқ муддат белгиланмаган, жараён доимий равишда давом этади. Айни пайтда инфокиосклар бекатлар атрофига 300 метргача бўлган радиусда жойлаштириляпти. 

Хўш, аҳоли янги тизимга қандай мослашяпти?   

Сўровномада қатнашган йўловчиларнинг кўпчилиги йўлкирани банк пластик карталари орқали тўлаётганини маълум қилди. Нақд пулсиз тўлов тизимига мослашиш билан боғлиқ тушунмовчиликлар эса асосан кекса ёшлилар орасида кузатиляпти. Улар бунга сабаб сифатида мобил иловадан фойдаланишни билмаслигини, пластик карталарининг мавжуд эмаслиги, шунингдек, барча бекатларда инфокиосклар йўқлигини айтишди. 

Баъзи йўловчилар айни вақтда QR-чипта харид қилишда қурилмаларда қоғозларнинг тугаб қолиши билан боғлиқ муаммоларга ҳам дуч келишаётганини таъкидлашди. 

– Бир марталик чипта олиш учун эҳтиёж ортганини инобатга олиб, қурилмаларда QR-чипта учун қоғоз қолмай қолган ҳолатларда чекни расмга олиб, автобусда сканерлаш орқали тўловни амалга оширса бўлади, – дейди Транспорт вазирлиги ҳузуридаги Транспорт назорати инспекцияси матбуот хизмати раҳбари Фирдавс Хайриддинов. – Қолаверса, инфокиоскларни қоғоз билан таъминлаш бўйича масъулларга алоҳида кўрсатмалар берилган. Айтайлик, қурилмаларга аввал кунора чек қоғози жойлаштирилган бўлса, эндиликда ҳар 3 ёки 5 соат ичида қоғоз ўрами алмаштирилиб, инфокиоскларнинг муаммосиз ишлашини таъминлашга ҳаракат қилиняпти. Ҳозирда Тошкент шаҳрида 2600 та автобекат мавжуд бўлса, уларнинг атрофида 5 500 дан ортиқ инфокиосклар фаолият юритмоқда. Тизим янги бўлгани учун ҳали ўрганиш ишлари олиб борилмоқда, қаерда эҳтиёж кўпроқ бўлса, ўша нуқтадаги бекатларга 2-3 тадан ҳам инфокиоскларни ўрнатиш кўзда тутилган. 

Автобус ҳайдовчиларининг электрон тўлов тизими борасидаги фикрлари билан қизиқдик. 

– Электрон тизимга асосан ёши катта отахон ва онахонлар қийналяпти. Автобусларда нақд пул қабул қилинмаётгани ҳисобига йўл ҳақини нақд пулда тўламоқчи бўлган йўловчилар манзилга етганда шунчаки тушириб юбориляпти. Бу жараён қанча давом этади, аниқ айта олмайман. Ҳар куни электрон карталари бўлмаган ва чиптасиз 10-15 тача йўловчи автобусларга чиптасиз чиқмоқда. Бу каби йўловчилар бепул манзилига етказилмоқда, ҳеч кимдан нақд пул шаклида йўл ҳақи қабул қилинмаяпти, – дейди автобус ҳайдовчиларидан бири. 

Маълумот ўрнида, Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси 144-моддасида йўловчининг троллейбусда, трамвайда, шаҳар ичида ва шаҳар атрофига қатнайдиган автобусда чиптасиз юриши — БҲМнинг ўндан бир қисми миқдорида жарима солишга сабаб бўлиши белгиланган. 

Бугунги кунда инфокиосклар орқали харид қилинадиган чипта нархи 3 минг сўмни ташкил этади. Тўлов электрон шаклда амалга оширилганда йўлкира нархи 1 минг 700 сўмга тушади. Бир соат ичида бир нечта автобуслардан фойдаланиш эса арзонлашади, масалан, биринчи мартасига 1 минг 700 сўм, иккинчи мартасига 700 сўм, учинчи мартасига эса бепул бўлади. 

<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/VtngGqZ28ek" title="Avtobuslarda naqd pulsiz to‘lov tizimiga aholi qanday moslashmoqda?" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Шаҳноза Маматуропова, ЎзА