ЮНЕСКО Атқарушы кеңесінің 211 сессиясында ұлы ғалым Әбу Райхан Берунидің (973-1048) туғанына 1050 толуына орай, осы мерекелік датаны 2022-2023 жылдары ЮНЕСКО-ның қамқорлығымен кеңінен атап өту туралы шешім қабылданды.
ӨР Премьер-Министрінің орынбасары, ЮНЕСКО істері жөніндегі ұлттық комиссияның төрағасы Азиз Абдухакимов бұл мерейтойды ЮНЕСКО-ның қамқорлығымен атап өту бастамасын Өзбекстан Республикасы әзірледі және Бас штабқа ұсынылған құжатты Иран Ислам Республикасы Тәжікстан және Түркия сияқты елдер тарапынан қолдау тапты. Шешім осы жылдың қараша айында Парижде өтетін ЮНЕСКО Бас конференциясының 41-сессиясында бекітіледі деп күтілуде.
Әбу Райхан Мухаммед ибн Ахмед әл-Бируни ортағасырлық энциклопедиялық ғалым, астроном, математик, философ, географ, этнограф, антрополог, геолог, тарихшы, ботаник, фармаколог және гуманист болған.
Бируни 973 жылдың 4 қыркүйегінде Қият қаласының іргесіндегі ауылда дүниеге келді. Ол 150-ге жуық еңбек жазып, өз дәуірінен жаратылыстану және әлеуметтік ғылымдардың дерлік барлық салаларын қамтитын үлкен ғылыми мұра қалдырды. Бирунидің еңбектері көптеген тілдерге аударылып, бүгінгі күнге дейін өзектілігін сақтап келеді.
Жоғарыда аталған өтінім құжатында, Бирунидің әр түрлі күнтізбелік жүйелердің, билеушілер тарихын, батырлардың, саяси оқиғалардың, мәдениеттің, әдет-ғұрыптың және моральдық тақырыптардың өзара тәуелділігін зерттеген тарихшы ретінде белгілі еңбектері сонымен қатар әртүрлі мәдениеттер туралы жақсы түсінік қалыптастыруға және жалпы интеллектуалдық жетістіктерді бағалауға көмектеседі.
Вашингтондағы Джон Хопкинс Университеті жанындағы Орталық Азия және Кавказ институтының төрағасы Фредерик Старр ғалымның еңбегін жоғары бағалады - «Бируни мұрасы өзінің ауқымы бойынша және көптеген қағидасымен нақты ғылымдардың дамуын алдын-ала болжайтыны шынымен де қызықты және таңқаларлық. Оның еңбектері жаратылыстану ғылымындағы кейінгі ашуларға қуатты серпін және негіз болып қызмет етті. Мысалы, астрономия мен тригонометрияны дербес зерттеу саласы ретінде құру толығымен Бирунимен байланысты. Ғалым, өз заманының ең озық инженері, XVII ғасырға дейін өмір сүрген басқа ғалымдарға қарағанда жер мен айдың диаметрін дәлірек өлшеуге мүмкіндік беретін құралдарды жасау үшін өзінің формулаларын қолданды. Кейбір зерттеушілер Бируни Солтүстік және Оңтүстік Америкада адамдар қоныстанған континенттердің болуы туралы гипотезаны да алға тартқан деп атап көрсетеді.
Әбу Райхан Мухаммед ибн Ахмед әл-Бируни 1050 жылдық мерейтойына байланысты Өзбекстанда бірқатар іс-шаралар өтеді. Сонымен қатар, Бирунидің мерейтойы Иран, Тәжікстан мен Түркияда кеңінен аталып өтеді және бірлескен іс-шаралар өткізілуі жоспарланған.