Кўпчилик учун ёз фасли меҳнат ва мактаб таътиллари давридир. Бироқ айни шу вақтда қатор суранкали касалликлар қўзғалишини ҳам унутмаслик керак. Шулардан бири уйқусизликдир.

Бизда бу касалликка турлича қарашади. Давлат поликлиникаларида бундай беморларни невропатолог қабулига юборишади. Аксарият шифокорлар беморнинг шикоятларини тинглаб, уни  текширувдан ўтказганларидан сўнг енгил, ўтлардан тайёрланган тинчлантирувчи дори воситаларини ва спорт билан шуғулланишни тавсия қилишади.  

Дорихоналардаги мавжуд қонун- қоидаларга кўра, ухлатувчи дориларни фақат шифокор рецепти асосида харид қилиш мумкин. Шу сабабли, кўплаб дорихоналар  бундай дори воситаларини сотиб олмай қўйишган.  

Қайд этиш жоизки, уйқусизлик бошқа бир касалликнинг белгиси бўлиши ҳам мумкин. Кўп ҳолларда унинг асл сабабларини сомнологлар аниқлашади.  Пойтахтимиздаги деярли барча хусусий клиникаларда бундай  мутахассисларни топиш мумкин.  Фақат шифокорнинг биргина маслаҳати тиббий текширувларсиз бемор учун икки миллион сўмдан кўпроққа тушиши мумкин. Бундан ҳам қимматлиси - полисомнография. Бу беморнинг уйқусини  махсус компьютер ускуналари ёрдамида текширишдир. Бунда бемор ухлаётган вақтда унинг хуррак отиши, нафас олиши, кўкрак қафасининг нафас олиш ҳаракатлари, тана ҳолати, қоннинг кислород билан тўйинганлиги, электроэнцефалограмма, электрокардиограмма, электромиограмма, электроокулограмма, оёқ ҳаракатлари ёзиб олинади. Шундан сўнг маълумотлар қайта ишланади ва унинг натижаси гипнограмма деб аталади. У уйқунинг тузилиши, унинг босқичлари сони ва сифатига оид маълумотларни ўз ичига олади. Мутахассис  олинган маълумотлар ёрдамида  уйқусизликнинг сабабларини аниқлайди.  

Уйқусизлик шунингдек, зарарли одатлар таъсирида келиб чиққан бўлиши ҳам мумкин. Масалан, пандемиядан сўнг кўпчилик масофавий иш тартибига ўтгач, одамларда кундузи ухлаб олиш имкони пайдо бўлди ва бу  одатга ҳам айланди. 20 дақиқагача давом этадиган қисқа уйқунинг ҳеч қандай ёмон томони йўқ, аксинча, у инсоннинг енгил ва тетик бўлишига ёрдам беради. Соатлаб ухлашдан фарқли ўлароқ, у кишининг кун тартибини бузмайди ҳам. Бир соатдан ортиқ ухлаганда тана  кучли уйқуга кетади ва одам уйғонгандан сўнг ўзини ҳорғин ҳис этади, кечқурун эса ухлашга қийналади.  

Гуанчжоу (Хитой) тиббиёт  университетининг бир гуруҳ олимлари  300 минг нафар одам иштирокида тажриба ўтказишди.  Қатнашчиларнинг 39 фоизи  мунтазам  равишда кундузи ухлаган. Уларда юрак хасталикларининг ривожланиш хавфи 34 фоизга юқори эканлиги аниқланди.  

Уйқуга ётишдан олдин  телефондан фойдаланмаслик кераклиги ҳақида ҳамма билади. Бироқ ҳамма ҳам бу қоидага амал қиладими?

Гап шундаки, ҳатто телефондаги хабарларни эътиборсизларча  титкилаш ҳам  асаб тизимига кучли таъсир кўрсатар экан. Мобиль телефонларнинг экрани  эса, танадан  уйқу гормони – мелатониннинг ажралиб чиқишига тўсқинлик қилади. Унинг меёърига келиши ва инсон уйқуга кетиши учун бироз вақт талаб этилади.  

Кўпчлик учун кечқурун қаҳва ёки  чой ичиш ҳам одатга айланган.  Эрталаб  қаҳва  кишини тетиклаштирса, кечқурун уйқуга салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Кофеин  агар у керакли миқдорда ичилса, фойдали албатта, бироқ унинг танадан чиқиб кетиши  учун 3,5-4 соат талаб этилади. Шу боис,  чой ва қаҳва  учун  мақбул вақтни танлаш керак.  

Соғлом ухлашга  тўсқинлик қиладиган яна бир қанча омиллар ва зарарли одатлар бор. Агар инсон  уларни бартараф қилган бўлсаю, бироқ  уйқусизлик дарди ҳамон уни безовта қилаётган бўлса, у малакали шифокорга мурожаат қилиши лозим. Бу ҳолда, фақат мутахассигина  тўғри ташхис қўйиб,  даво чораларини белгилаши мумкин.  

Роман БОНДАРЧУК тайёрлади, ЎзА