11 қарашада Самарқанд қаласында Өзбекстан Республикасы Президенті Шавкат Мирзияевтің төрағалығымен Түркі мемлекеттері ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының «Түрік өркениетінің жаңа дәуірі: ортақ даму мен өркендеу жолында» тақырыбында жиын өтті.

Оған, Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиев, Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Түркия Республикасының Президенті Реджеп Тайып Ердоған, Түркіменстан Ұлттық Кеңесі Халық Мәслехатының Төрағасы Гурбангулы Бердімұхамедов пен Венгрия Премьер-Министрі Виктор Орбан қатысты.

Сонымен қатар, Халықаралық түрік мәдениеті ұйымы (ТҮРКСОЙ), Түркі мемлекеттерінің Парламенттік Ассамблеясы (ТүркПА), Халықаралық Түрік академиясы, Түрік мәдениеті мен мұрасы қоры және осы көпжақты құрылымның Хатшылығының басшылары қатысты.

Кездесудің күн тәртібіне сәйкес, Мемлекет басшылары саяси, экономикалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы ынтымақтастықтың қазіргі жағдайы мен перспективаларын талқылады. Өзара тәуелділікті нығайту, туризм, энергетика және ауыл шаруашылығы салаларындағы ынтымақтастықты кеңейту мәселелері талқыланды. Ғылым мен білім, технологиялар мен инновациялар бойынша өңірлер арасындағы ынтымақтастықтың тиімді тетіктерін дамытуға ерекше назар аударылды.

Өзбекстан Республикасы Президенті Шавкат Мирзияев өз сөзінде бейбітшілік пен достықтың символы, ғылым мен ағарту орталығы саналатын Самарқанд қаласын «Түркі өркениетінің астанасы» деп жариялау бастамасын қолдағаны үшін саммит қатысушыларына алғыс айтты.

– Көне түркі дәуір мыңдаған жылдар бойы Шығыс пен Батысты жалғастырып, әлемдік өркениеттерді бір-біріне жақындатып, әлемдік мәдениеттерді байытып келген. Біз Түркі әлемінің ұлы тарихының жарқын беттерін ұлы бабаларымыз бірге жасағанын мақтан тұтамыз, – деді Өзбекстан басшысы.

Геосаяси қақтығыстар, жаһандық экономикалық дағдарыс және климаттың өзгеруінің теріс салдарларының күшеюі жағдайында елдеріміз үшін ең өзекті мәселелерді шешу үшін ортақ тәсілдерді анықтау және күш-жігерді үйлестіру өте маңызды.

Осы орайда Өзбекстанның төрағалығы кезінде бүгінде қабылданып жатқан «Түркі әлем көзқарасы – 2040» тұжырымдамасы мен Түркі мемлекеттері ұйымының бес жылдық стратегиясын тиімді жүзеге асыру, 170 миллионнан астам тұрғыны бар үлкен аймақты қамтитын Ұйымның беделін одан әрі нығайту, және ең бастысы – тарихы, тілі мен мәдениеті ортақ бауырлас халықтар мен елдер арасындағы ынтымақтастықты жоғары деңгейге көтеру ниетте.

Өзбекстан басшысы Ұйымның қызметін терең талдау негізінде түркі елдерінің зор әлеуеті мен мүмкіндіктерін пайдалануға бағытталған бірқатар бастамаларды алға тартты. 

Сауда-экономикалық ынтымақтастықтың негіздерін нығайту орынды екені айтылды.

– Біздің елдер арасындағы өзара сауда жалпы сыртқы саудамыздың 4 пайызын ғана құрайды. Ал оның қалған бөлігі үшінші елдердің үлесіне сәйкес келеді. Әрине, мұндай жағдай біздің ешқайсымызды қанағаттандырмайды, – деді Мемлекет басшысы.

Жағдайды түбегейлі өзгерту, сауданың, инвестицияның және қызмет көрсетудің еркін қозғалысын қамтамасыз ету мақсатында осы стратегиялық бағыт аясында «Жаңа экономикалық мүмкіндіктер аймағын» құру бастамасы көтерілді.

Осы мақсатқа жету үшін Мемлекет басшысы Халықаралық түркі экономикалық форумын жыл сайын өткізуді ұсынды. Форум аясында «мемлекет және бизнес» форматында бірлескен іс-шараларды, бизнесмендер кездесулері мен дөңгелек үстелдер өткізу, инновациялық жобалар тұсаукесері мен көрмелер өткізу үлкен практикалық нәтиже береді. Осы іс-шаралардың нәтижелері бойынша бірлескен бағдарламалар мен жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға бағытталған жылдық «Жол карталарын» қабылдау маңызды болмақ.

Бұл шаралар, ең алдымен, өзара сауданы күрт арттыруға және үшінші елдердің нарықтарына бірлесіп шығуға, қосылған құнның үздіксіз тізбегін құруға, жоғары технологиялық кластерлер мен венчурлық компанияларды құруға бағытталады.

Күн тәртібіндегі стратегиялық маңызы бар тағы бір өзекті мәселе – көлік саласындағы өзара тәуелділікті нығайту.

– Біз Транскаспий халықаралық дәлізі туралы көп айтамыз, бірақ айтарлықтай нәтижелерге жету үшін көп жұмыс істеу керек, – деді Өзбекстан Президенті.

Көлік министрлеріне өңірдегі транзиттік дәліздердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, бизнес үшін барынша қолайлы тарифтерді енгізу, заманауи көлік инфрақұрылымын құруға баса назар аудара отырып, бірлескен ынтымақтастықтың нақты жоспары мен тиімді тетіктерін әзірлеу ұсынылды.

Биылғы жылы Ташкентте өткен Бірінші Түркі агрофорумы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында үлкен әлеует бар екенін айқын көрсеткені атап өтілді.

«Біздің ұйымның елдеріміз ғана емес, сонымен қатар сыртқы нарықты да ауыл шаруашылығы және азық-түлік өнімдерімен қамтамасыз етуге мүмкіндігі бар», - деді Өзбекстан басшысы.

Осы мақсатта Ұйым шеңберінде азық-түлікпен қамтамасыз етудің тиімді жүйесін құру туралы көпжақты келісімді қабылдау, Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымымен жан-жақты серіктестік орнату, Түркі агрофорумын үнемі өткізу және оның екінші конференциясында «ақылды» ауыл шаруашылығы көрмесін өткізу қажет.

Мемлекет басшысы жас ұрпақты жан-жақты ынталандыру, таланты мен қабілетін жүзеге асыру жолында басталған игі істердің алдағы уақытта да жалғасын табатынын баса айтты.

Келер жылы Түркі әлемі жастарының ғылым мен инновациялар халықаралық конгресін Өзбекстанда өткізу ұсынылды. Оның аясында Инновация және білім министрлері, жоғары оқу орындарының ректорлары мен жас көшбасшылар, дарынды ұл-қыздар, Ұйымның ақсақалдар кеңесінің жан-жақты кездесулерін ұйымдастыру көзделген.

– Атқарып жатқан жұмысымызға жүйелі түс беріп, нәтижелілігін қамтамасыз ету үшін ұйымның Бас хатшысының Жастар ісі жөніндегі орынбасары лауазымын енгізгеніміз абзал, – деді мемлекет басшысы.

Тағы бір басым бағыт – өңірде сенімді қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Терроризм, экстремизм, жастардың радикалдануы, адам саудасы, есірткі бизнесіне қарсы күрес, қоғамдық және киберқауіпсіздік салаларында құқық қорғау органдары мен арнайы қызметтер арасындағы тұрақты байланыс пен ынтымақтастықты нығайтудың маңыздылығы көрсетілді.

- Назарларыңызды тағы бір өзекті мәселеге аударғым келеді. Бүгінгі таңда көрші Ауғанстандағы күрделі жағдай баршамызды алаңдатып отырғаны сөзсіз. Бұл елдегі қазіргі жағдайды оң жаққа өзгерту мәселесі ешқашан назардан тыс қалмауы керек, – деді Шавкат Мирзияев.

Бүгін Өзбекстан Түркі мәдениеті халықаралық ұйымының толыққанды мүшесі болды. Келер жылы ұйымның 30 жылдығы аясында Түркі халықтарының мәдениет фестивалі өтеді.

Жуырда өзбек тілінде Ұйымға мүше және бақылаушы елдер әдебиетінің таңдаулы үлгілері қамтылған 100 томдық «Түркі әдебиетінің жауһарлары» жинағы жарық көрді.

- Осы баға жетпес рухани қазынаны барлық мүше және бақылаушы мемлекеттердің тілінде жарияласақ, бауырлас елдерімізді, әсіресе, жас ұрпақты бір-біріне жақындатуға берік негіз қалар едік, - деді Мемлекет басшысы.

Өзбекстан Президенті Түркі мемлекеттері ұйымының қызметін жаңа сапалық деңгейге көтеру, оның ықпалын одан әрі арттыру және ынтымақтастық әлеуетін толық пайдалану мақсатында бұл құрылымда институционалдық реформалар жүргізуді ұсынды.

Жиында, басым бағыт болып табылатын саясат және қауіпсіздік, сауда және инвестиция, көлік, ауыл шаруашылығы, энергетика, ақпараттық технологиялар, туризм, инновация және білім беру, медицина, жастар және басқа да салалар бойынша Министрлер деңгейінде жеке комитеттер құру туралы ұсыныс жасалды.

– Олардың қызметіне сарапшылар мен ғалымдарды, қоғамдық және жеке сектор өкілдерінің белсенді қатысуы үлкен нәтиже беретіні сөзсіз, – деді Шавкат Мирзияев.

Сонымен қатар, Хатшылықтың ұстанымы мен ықпалын арттыру мақсатында келесі саммитте оның жаңа құрылымын бекіту, Мемлекет басшылары тарапынан қабылданған барлық шешімдер мен құжаттардың қатаң бақылау жүйесін күшейтуге ұйымның Ақсақалдар кеңесін тарту туралы бастамалар көтерілді.

– Түркі әлеміміздің әуестенетін ұлы тарихы, ұлы бабалары, теңдесі жоқ байлығы бар. Ал, мен түркі әлемін үлкен болашақ күтіп тұрғанына сенемін. Бұл болашақты еңбекқор, төзімді, асыл халқымызбен бірге жасайтынымыз сөзсіз. Көне Самарқанд қаласындағы саммитіміз Түркі әлемі өркениетінің заманауи тарихындағы өсудің жаңа кезеңін бастайды, – деді Өзбекстан Президенті сөзінің соңында.

Кездесу қорытындысы бойынша Ұйым аясындағы көпжақты ынтымақтастықты одан әрі кеңейтуге бағытталған Түркі мемлекеттері ұйымы саммитінің Самарқанд декларациясы қабылданды.

Сонымен қатар, Түркі мемлекеттері ұйымының Бас хатшысы лауазымына Қубаничбек Өмірәлиевтің кандидатурасын мақұлдау туралы шешім қабылданды.