Өзбекстан Республикасы Президенті Шавкат Мирзияевтің «Янги Ўзбекистон» (Жаңа Өзбекстан) газетінің бас редакторы Салим Дониёровпен сұхбаты жарияланды.

Сұрақ. Президент мырза, ең алдымен, газетімізге сұхбат беруге келіскеніңіз үшін алғыс айтамыз.

Соңғы бес жылда Өзбекстанда ауқымды демократиялық өзгерістер болып жатқаны белгілі. «Жаңа Өзбекстан» деген түсінік шындыққа айналуда. Мемлекет басшысы, осы қоғамдық-саяси процестердің бастамашысы және олардың орталығындағы реформашыл көшбасшы ретінде сіз бұл реформалардың мәнін бірінші кезекте қалай көресіз?

Жауап. Ең алдымен, өз елінде азат та, еркін өмір, әділетті қоғам құруды үлкен мақсат еткен кез-келген халық, кез-келген ұлт дамудың қиын, ауыр және күрделі жолынан өтетінін атап өткен жөн.

Болашаққа үлкен үміт және сеніммен қарайтын, әрқашан шыдамдылықпен өмір сүрген өзбек халқы да өзінің қасиетті арманына 1991 жылдың 31 тамызында жетті - сүйікті Отанымыз өз тәуелсіздігін алды.

Сәтін салса, санаулы күндердің ішінде біз үлкен мерейтой ретінде осы атаулы күннің 30 жылдығын атап өтеміз.

Осынау айтулы мереке қарсаңында елімізде үлкен дайындық жүргізілуде. Жергілікті жерлерде ауқымды құрылыс және абаттандыру жұмыстары орындалуда. Атап айтқанда, «Жаңа Өзбекстан» саябағы мен бірегей Тәуелсіздік кешені астанамызға іргелес 100 гектардан асатын үлкен аумаққа салынуда. Нәсіп болса, биыл ең үлкен және ең қымбат мерекемізді осы жаңа алаңда өткіземіз.

Сөз жоқ, тәуелсіздік жылдарында елімізде жаңа мемлекет пен қоғам құру бойынша тарихи жұмыстар жүргізілді, ержүрек және мәрт халқымыздың мызғымас ерік-жігері және зор әлеуетімен үлкен жетістіктерге қол жеткізілді. Тарихи қысқа мерзімде еліміздің Конституциясы - Негізгі Заңымыз әзірленіп, қабылданды. Еліміз егеменді мемлекет ретінде әлемдік қоғамдастықта лайықты орын алды. Өзбекстанда қазіргі мемлекеттіліктің негізі қаланды, конституциялық жүйе құрылды. Биліктің үш тәуелсіз тармағы - заң шығарушы, атқарушы және сот билігі құрылып, сөзбе -сөз конституциялық мемлекет құрылды.

Өзбекстан Республикасының егемендігі мен мемлекеттік тәуелсіздігін, шекарамыздың мызғымастығын, халқымыздың бейбіт өмірі мен ұлттық мүдделерімізді сенімді қорғай алатын Қарулы Күштеріміз құрылыды. Ұлттық валютамыз – сум шығарылып, алтын -валюта қорымыз қалыптасты.

Ежелгі тарихымыз, бай мәдени мұрамыз, ұлттық және діни құндылықтарымыз, өз болмысымыз қалпына келтірілді. Міне осындай ұмытылмас тарихи процестерге белсенді қатысқаныма қуаныштымын.

Айта кету керек, тәуелсіз дамудағы үлкен жетістіктермен қатар жолымыз кейбір қателіктер мен кемшіліктерсіз болған жоқ. Тоталитарлық режимнен бас тартуға және демократиялық қоғам құруға бағытталған процестердің өзі сол қиын және алаңдатарлық уақытта біздің алдымызға түрлі мәселелер мен міндеттерді қойды. Оларды сәтті шешу жолында біліміміз бен тәжірибеміз, ерік -жігеріміз кейде жетсе, кей шақтарда жетпеген жағдайлар болды.

Сондықтан еліміздің дамуын жаңа, жоғары деңгейге көтеру, жаңа реформаларды жүзеге асыру объективті қажеттілікке, маңызды стратегиялық міндетке айналды.

Айтпақшы, «жаңа» сөзінің біз үшін маңызы ерекше. Мысалы, көне мерекелеріміздің бірі - Наурыз - Жаңа күн деп аталатынын еске түсірейік. Бұл көне мерекеге байланысты құндылықтар мен дәстүрлер өмірімізге сіңіп кеткені соншалық, ғасырлар бойы ұлы ақын және ойшыл Әлішер Науаи айтқандай: «Әр түннің қадірлі, әр күнің болсын - Наурыз!» деген ізгі ниетпен, өмір сүреді.

Немесе өткен ғасырдың басында ұлтжанды, ұлтшыл ата -бабаларымыздың «жадитшілік», яғни жаңару мен бостандық, әділдік пен теңдік, ғылым мен ағартушылық идеяларын жалау етіп, күрес майданына ерлікпен шыққанын білеміз. Бұл ұлы жандардың мақсаты - надандық пен артта қалушылықтың құйынына түскен Түркістан халқын зайырлы ғылыммен және озық мамандықтармен қаруландыру арқылы жалпыадамзаттық даму жолына жетелеу болды.

Жадиттер тарапынан құрылған жаңа үлгідегі мектептер, театр, кітапхана мен мұражайлар, газет пен журналдар, түркістандық балаларды шетелге оқуға жіберу үшін құрған қайырымдылық қоғамдары халқымызды ғасырлар бойғы надандықтан оятып, оларға ұлт-азаттық қозғалысына теңдесі жоқ күш берді. Өкінішке орай, біздің елде большевиктік диктатураның орнауы, патшалық отаршылдық саясаттың жаңа формада жалғасуы ағартушы ата -бабаларымызға өз мақсаттарын толық жүзеге асыруға мүмкіндік бермеді. Бірақ олардың асыл ұмтылыстары халқымыздың қаны мен тарихи жадында сақталды және әлі де тірі.

Бұл тұрғыда бүкіл халқымыздың жүрегінен терең орын алып, жалпыхалықтық қозғалысқа айналып келе жатқан «Жаңа Өзбекстан» идеясы біздің ұлы бабаларымыздың, жалпы алғанда, ұлттық тарихымызда Бірінші және Екінші ояну кезеңінің негізін қалаушылардың армандары мен ұмтылыстарына негізделген десек адаспаймыз.

Адамзат тарихы көрсеткендей, кез келген халықтың өміріндегі рухани ояну процестері ұлттық бірегейлікті жүзеге асыруға алып келеді және елдің экономикалық және мәдени дамуын жаңа деңгейге көтереді. Біз бәріміз білеміз, мұндай бірегей әлеуметтік құбылыс «Қайта өрлеу» - ояну, жаңғыру деп аталады.

Қазіргі Өзбекстан мекені ежелгі уақытта екі ұлы жаңғыру дәуіріне - Бірінші (Ағартушылық - IX -XII ғғ.) және Екінші (Темуридтер - XIV -XV ғғ.) Қайта өрлеу дәуірінің бесігі болғаны белгілі. Бұл әлемдік ғылымда дәлелденген және мойындалған тарихи дерек.

Қазіргі уақытта елімізде қайта өрлеу дәуірінің тағы бір маңызды процесі жүріп жатыр. Сондықтан да «Жаңа Өзбекстан» мен «Үшінші Ренессанс» сөздері өмірімізде жаңғырып, халқымызды ұлы мақсаттарға жігерлендіруде.

Бүгінде Өзбекстан демократиялық өзгерістер, үлкен мүмкіндіктер мен практикалық жұмыс еліне айналуда. Бұл процесс мен үшін реформалардың ең үлкен нәтижесі болып табылады. Өйткені мақсаттың дәлдігі - іс -әрекеттің тиімділігін қамтамасыз ететін ең маңызды критерий.

Егер біз осыдан бес жыл бұрын қабылданған «Әрекет стратегиясының» мәнін жинақтайтын болсақ, бұл бірегей құжатта біз жаңа Өзбекстан құру мен Үшінші Қайта өрлеу дәуірінің негізін қалаудың стратегиялық мақсатын қойдық.

Айта кету керек, Жаңа Өзбекстанды құру - бұл жай ғана тілек, субъективті құбылыс емес, елдегі бар саяси, құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, рухани және ағартушылық жағдайы талап ететін іргелі тарихи негіз. 

Жаңа Өзбекстан - бұл әлемдік қоғамдастықпен достық ынтымақтастық қағидаттары бойынша дамып келе жатқан, демократияның, адам құқықтары мен бостандықтарының жалпыға бірдей танылған нормалары мен принциптерін ұстанатын мемлекет.

Тарихи қысқа мерзімде жүргізілген реформалар нәтижесінде қол жеткізген нәтижелер туралы ұзақ айтқым келмейді. Бұл тақырып бойынша ықпалды мемлекет және саясаткерлердің, сарапшылар мен талдаушылардың пікірлері отандық және шетелдік БАҚ -та үнемі жарияланып отырады.

Мұндай бейтарап баға бәрімізді қуантады. Бұл ретте, біз демократиялық өзгерістерді біреулерге ұнау, мақтану, әр түрлі рейтингке ену үшін емес, керісінше бізге су мен ауа сияқты демократиялық процестер қажет болғандықтан, халқымыз, ең алдымен біздің жас ұрпақтың бүгінгі өмірі мен болашағы туралы ойлап, ұлттық мүдделеріміз жолында жүзеге асыруда екендігімізді атап өткім келеді.

Біз, Өзбекстан азаматтары қоғамымыздың саяси-құқықтық, әлеуметтік-экономикалық бейнесі жылдам өзгеріп, өмірімізде жаңа қатынастар, жаңа мүмкіндіктер мен құндылықтар қалыптасып жатқанын бәрінен де көп сезудеміз. Атап айтқанда, «адам құқықтары мен бостандықтары», «заң үстемдігі», «ашықтық», «сөз бостандығы», «дін мен сенім бостандығы», «қоғамдық бақылау», «гендерлік теңдік», «жеке мүлік қауіпсіздгі»,« экономикалық әрекет бостандығы» сияқты іргелі демократиялық тұжырымдамалар мен өмірлік дағдылар қазір шындыққа айналуы назар аударарлық жайт.

Біз бір ақиатты ашық мойындауымыз керек: уақыт өте келе реформа процесі кеңейіп баруда, аласапыран уақыт біздің алдымызға одан да үлкен міндеттер қойып отыр. Өмірдің өзі бізге көп нәрсені үйретеді. Сондықтан біз үнемі ізденіс үстіндеміз. Зерттеу бар жерде табыстармен қатар кемшіліктер мен кемшіліктер болатыны заңдылық.

Ең бастысы, «Әрекетте - берекет» дегендей, біз ең қиын кезеңнен өттік, яғни біз өз жолымызды нақты айқындап, ұлы істі бастадық. Ендігі мәселе реформа жолын батыл жалғастырып, оны логикалық қорытындыға жеткізу. Әрине, бұл оңай емес, бірақ біз жасай аламыз. Маңыздысы, соңғы жылдары осындай орасан зор міндеттерді орындау үшін жеткілікті саяси, құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық және институционалдық негіздер жасалды.

Сұрақ. Біздің елде жүргізіліп жатқан саяси-құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, рухани-ағартушылық реформалар процесінде «Халық мемлекеттік органдарға емес, мемлекеттік органдар халқымызға қызмет етуі керек» деген маңызды конституциялық қағиданы енгізуге басымдық берілуде. Мұның себебі неде?

Жауап. Ұзақ жылдар бойы мен үкіметтің төменгі деңгейінен жоғары деңгейіне дейін барлық деңгейдегі жауапты қызметтерде жұмыс істедім, «Олий Мажлис» депутаты да болдым. Сондықтан мен ескі басқару жүйесінің барлық кемшіліктерін, халықты қинап келе жатқан мәселелерді төменнен жоғарыға, іштей, басқаларға қарағанда жақсы білетінімді толық сеніммен айта аламын.

Шахрисабз қаласындағы «Оқсарой» резиденциясының төбесінде жазылған ұлы Әмір Темірдің «Әділет - мемлекеттің негізі және басшылардың ұраны» деген даналық сөзінде мағынасы өте терең.

Біздің ата-бабаларымыз әрқашан жас ұрпаққа: «Зұлымды болма, ынсапты бол, халық үшін әділеттілік қамалын тұрғызыңдар» деп бағыт-бағдар берген. Біз де сот жүйесін реформалауда осындай қарапайым және өмірлік талаптарды ұстандық. Атап айтқанда, «судьяның санасында әділдік, тілінде шындық, жүрегінде тазалық болуы керек» деген ойды ортаға салып, оны жүзеге асыруға кірістік.

Осы орайда айтар бір сөз, елдегі мемлекет және мемлекеттік органдары ұзақ уақыт аралығнда халық өмірінен алшақтап кеткенін айтқан жөн.

Саяси -құқықтық тұрғыдан алғанда, мемлекет «халықтың еркін білдіретін орган» ретінде анықталады. Мемлекетті кім қалыптастырады? Халық және оның автономды өкілдері. Ендеше, мемлекет пен оның органдары бірінші кезекте кімге қызмет етуі керек? Әрине, халыққа, әр түрлі мансап иелеріне дауыс әжәне сенім білдірген азаматтарға.

Бұл тұрғыдан алғанда, халқымыз мемлекеттік қызметтен ырза болуға әр жақтама толық құқығы бар.

Тек осындай принциптерге негізделген мемлекеттік билік - шын мәнінде халықтық, демократиялық үкімет болып табылады. Мұндай мемлекет пен қоғамның саяси-құқықтық, әлеуметтік-экономикалық және рухани-ағартушылық тамырлары күшті және жігерлі болады. Сондықтан біз барлық реформаларымыздың басты мақсаты ретінде халқымыздың ауыртпалығын жеңілдетуді, оның мәселелерін уақытылы және тиімді шешуді, халқымыздың өмір сүру деңгейін және өмір сапасын жақсартуды барлық реформаларымыздың басты мақсаты ретінде қарастырдық.

Мен Мемлекет басшысы ретінде жұмыс істей бастаған 2017 жылға «Халықпен диалог және адам мүдделері жылы», деп атау бергеннің түсінігіндеде осындай ұмтылыстар мен әрекеттерге негізделгенін түсіну қиын емес, деп ойлаймын.

Әрине, біз ескі жүйені толығымен өзгерттік және алдымызға қойған мақсатқа жеттік деп айтуға әлі ерте. Қайталап айтамын, біз күн сайын іздестеміз. Бұл жолда тек алғашқы қадамдарды жасап жатырмыз. Бірақ «бұл өзгерістер - уақытша науқан, өтеді -кетеді» дегендер адасады. Бұл Президент пен оның командасының ұзақ мерзімді прагматикалық популистік саясатының басым бағыттарының бірі және біз оны халқымызбен бірге соңына дейін жеткіземіз, біз ешқашан артқа қайтпаймыз.

Шындығында, бүгінгі қол жеткізген ең маңызды нәтиже - біздің демократиялық реформаларымыз артқа қайтпастай түс алды.

Елімізде мемлекеттік органдардың қызметіндегі ашықтық барған сайын кеңейіп келеді. Сенатор мен депутаттар, министрлер мен әкімдер, барлық деңгейдегі шенеуніктер азаматтармен бетпе-бет кездесіп, олардың мәселелеріне қағаз жүзінде емес, іс жүзінде байыпты қарауда. Яғни, біріншіден, мемлекеттік билік органдары халық үшін, әрбір азамат үшін ашық және олармен белсенді түрде қарым -қатынас жасауда.

Біз өмірімізде мәжбүрлі еңбек, әсіресе балалар еңбегі, жұмыссыздық, кедейлік, сыбайлас жемқорлық, тұрғын үй, білім және медицинамен байланысты проблемалар бар екенін ашық мойындаймыз және оларды кең қоғамдастықпен бірге шешудеміз.

Бүгінде адамдар әділдік пен шындыққа сенім пайда болуда. Олар әр түрлі деңгейдегі басшылар мен шенеуніктердің жұмысына объективті баға беруде, кемшіліктерді ашық сынауда. Бұл біздің ұлттық дамуымыз үшін өте маңызды. 

Бүгінде адамдар, қоғам оянуда. Рухани оянған қоғам, сөзсіз, құдіретті күш.

Өзіңіз айтыңызшы, мұндай нәтижелерді бірнеше жыл бұрын елестету мүмкін бе еді? Жоқ, әрине жоқ. Сондықтан, бүгінгі Өзбекстан - кешегі Өзбекстан емес, бүігніг халқымыз - кешегі халық емес деп айтуға толық негіз бар.

Сонымен қатар, біз тағы бір фактіні ұмытпауымыз керек: қазіргі Өзбекстан әлі біз армандаған нағыз Өзбекстан емес. Бізде әлі талай асулар бар. Біздің жол осы уақытқа дейін оңай болған жоқ және енді де оңай болмайды. Бірақ біз батыл алға жылжудан, қажет болған жағдайда күтпеген, бірақ түпкі нәтиже тиімді және халқымыздың мүддесіне сәйкес келетін шешімдер қабылдаудан қорықпауымыз керек.

Жақында біз көптеген мәселелер бойынша өте маңызды шешімдер қабылдадық, оның ішінде «прописка», шетелге шығуға арналған «стикер», мәжбүрлі еңбек, мақта мен астыққа мемлекеттік тапсырыстың ескі тәртібінен толық бас тарту.

Қарапайым тілмен айтқанда, аспан үзіліп жетге түскен жоқ. Керісінше, бюрократия, қызмет бабын теріс пайдалану, ашкөздік азайды, қоғамның өмірі еркін болды, адамдар еркін демала бастады. Халқымыз да, әлемдік қауымдастық та бұл қадамдарды жоғары бағалауда.

Жаңа Өзбекстан - бұл, ең алдымен, жаңа экономикалық қатынастар, жаңа экономикалық көзқарас. Сондықтан біздің елдің экономикалық жүйесі толықтай қайта құрылып жатыр, қаншалықты қиын болса да біз нарықтық механизмдерді іс жүзінде қолдана бастадық.

Қазіргі уақытта электронды карта ақшасын банкомат арқылы қолма-қол ақшаға айналдыруға болады, ұлттық валюта бағамы «қара базармен» бірдей және банктерде әр түрлі болуы, шетел валютасын сатып алу, азаматтық алу, тұрғын үй мен мүлікті кез келген жерден сатып алу және оларды тіркеуден өткізу проблемалары өткеннің еншісінде қалды.

Реформалар халықтың барлық топтарының мүдделеріне оң әсерін тигізуде: кәсіпкерлер еркіндікке қол жеткізіп, өз бизнестерін дамытудың жаңа мүмкіндіктеріне қол жеткізуде, фермерлер мен кластерлік фермалар олар өсіретін дақылдардың нағыз иелеріне айналуда. Алайда, бұрынғы диктаторлық режим кезінде «жоғарыдан» бұйрықсыз қадам жасауға құқығымыз жоқ еді. Біз үйдің төбесіне дейін мақта еккенбіз, бірақ одан пайда болмады. Мектеп оқушыларын мақтаға апардық. 

Соңғы уақытқа дейін жылына 6-7 миллионға жуық адам мақта теруге мәжбүр болды. Үш жылдан бері олар бұл сынақтан аман. Қанша қиын болса да, бұл салада біз нарықтық экономиканың сыналған әдістерін, соның ішінде кластерлік жүйені енгіздік. Кластерлердің көмегімен біз мақтаның әр гектарынан 50 центнерден және астықтың гектарынан 100 центнерден өнім алуды мақсат етіп отырмыз және бұл мақсаттарға міндетті түрде жетеміз.

Өкінішке орай, біздің елде шұғыл түрде шешуді қажет ететін мәселелер басқа салаларда да жиналып қалған еді. Обарлығы орнында деген көңіл-күймен, оларды білсе де, білмегенге, көрсе де көрмеген болып, надандық жағдайға түсіру мүмкін еді. Бірақ бұл өзімізге, халқымызға, болашаққа жасалған қиянат болар еді.

Мен ашық айтамын: менің табиғатым мұндай жалған өмірді мүлде қабылдай алмайды. Халқымыз маған сенді және бұл жоғары сенімді ақтау үшін халқымызға лайықты өмір сүру жағдайын жасау - мен үшін өмірімнің мәні. Мен миллиондаған адамдардың тағдыры үшін жауапкершілікті өз мойныма алған екем, реформаларға басқаша көзқараспен қарау, бәрін бұрынғы қалпында қалдыру мүмкін емес.

Қайталап айтамын: алдымызда тұрған жұмыстардың барлығын өзіміз істеуіміз керек, өз күшімізбен, бізге сырттан келген ешбір жан мәселені шешіп бермейді.

Сұрақ. Еліміздің қазіргі даму кезеңінде қандай басым бағыттар бар?

Жауап. Мен бұл туралы өткен жылдың желтоқсанында «Олий Мажлиске» жолдауымда егжей -тегжейлі айттым. Сондықтан мен сіздің сұрағыңызға қысқаша жауап бергім келеді.

Бірінші басымдылық: әлеуметтік саясат біздің мемлекетте әрқашан ел саясатының маңызды басымдықтарының бірі болды және ол қазір де, болашақта да солай болады.

Екінші басымдық - экономикалық даму саласындағы өсу нүктелерін анықтау және оларға ерекше назар аудару, осылайша Жаңа Өзбекстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыруда маңызды рөл атқарады.

Үшінші басымдық: қазіргі жаһандық пандемияда біз халықтың денсаулығын сақтауды, оның ішінде кәсіпкерлерді өз проблемаларын шешуде қиын жағдайда қалдырмау басты мақсаттарымыздың бірі деп санаймыз. Өйткені әрбір бизнес құрылымының артында жұмыс орындарының саны, отбасылардың табысы, бүгінгі мен ертеңгі тағдыры жатыр.

Төртінші басымдық: пандемия ауыл шаруашылығындағы түбегейлі өзгерістер кезеңіне сәйкес келді. Бұл кезең азық -түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, аграрлық секторды заман талабына сай дамыту бүкіл адамзаттың, соның ішінде біз үшін ең өзекті міндетке айналып отырғанын айқын дәлелдеді.

Сондықтан біз аграрлық секторды кешенді және жүйелі түрде трансформациялауды бастадық. Біздің басты мақсатымыз - бұл секторды экономиканың негізгі қозғаушы күшіне айналдыру. Осы мақсатта ауыл шаруашылығын дамытудың 2020-2030 жылдарға арналған стратегиясында секторды дамытудың негізгі міндеттері нақты белгіленген. Атап айтқанда, алдағы онжылдықта ауыл шаруашылығын, азық -түлік секторын және ауылдық елді -мекендерді қарқынды дамыту жоспары.

Бесінші басымдық: пандемия кезінде халқымыздың денсаулығы мен өмірін қорғау біз үшін ең маңызды міндет болып қала береді. Осы мақсатта 2021 жылға арналған мемлекеттік бюджетте 3 триллион сумдық резерв қалыптастырылды. Бұл қаражаттың арқасында медицина саласында көптеген шаралар қабылдануда, оның ішінде тұрғындарды коронавирусқа қарсы вакцинациялау.

Алтыншы басымдық: біз жаңа жағдайда рухани-ағарту жұмыстарын күшейтуге ұмтылудамыз. Мұндай көзқарас біздің бүгінгі және болашақтағы дамуымыздың берік негізі болып табылады.

Бұл тұрғыдан алғанда, Жаңа Өзбекстанды құру біздің жақын және алыс тарихымыз, бірегей және қайталанбас мәдени байлықтарымызды терең үйреніп және олар негізінде, тәуелсіз ұлттық даму жолымызды жаңа кезеңде жалғастыруды білдіреді.

Сұрақ. Жаңа Өзбекстанды құруда сыртқы саясатқа, әлемнің жақын және алыс елдерімен достық ынтымақтастықты дамытуға ерекше назар аударылуда. Осыған байланысты ішкі және сыртқы саясаттың өзара байланысты және үйлесімді аспектілері қандай болады?

Жауап. Ең алдымен, біздің елдің жаңа кезеңге қадам басқан алғашқы күндерінен бастап біз барлық дамыған елдермен, әсіресе көршілес елдермен тығыз достық пен ынтымақтастық байланыстарды нығайта отырып, ашық, прагматикалық және практикалық сыртқы саясат жүргізіп келе жатқанымызды айта кету керек. Бұрын Өзбекстан әрқашан осы стратегиялық жолға берік болды және серіктестері мен халықаралық ұйымдар алдындағы міндеттемелерін толық орындап келеді.

Тарихи қысқа мерзімде еліміздің Орталық Азия аймағындағы және әлемдегі саяси орны мен беделі күрт өсті. Әлемде Жаңа Өзбекстанға сенім рухы мен біздің елмен ынтымақтастыққа ұмтылу принциптері өсуде.

Бірінші кезекте, көрші елдермен қарым-қатынасымызда жылдар бойы жинақталған мәселелер шешілді. Шекаралар ашылды. Виза мәселесі шешілді. Сауда -экономикалық және мәдени -гуманитарлық байланыстарымыз қарқынды дамып келеді.

Ежелден бауырлас болған біздің елдер көптеген аймақтық және жаһандық мәселелерде, әлеуметтік-экономикалық дамуда тығыз жұмыс жасай бастады. Әлемдік саясаттануда «Орталық Азия рухы» деген тіркес пайда болды.

Осы жылдың 5-6 тамызында Түрікменстанда өткен Орталық Азия елдері көшбасшыларының кезекті кездесуі бұл процеске жаңа мазмұн мен күш беруімен ерекшеленеді.

Тағы бір маңызды аспект, Өзбекстан бүгінде өзінің көреген саясатымен біздің өңірдегі және әлемдегі саяси процестің белсенді қатысушысына айналды. Біріккен Ұлттар Ұйымы, Парламентаралық Одақ, Еуропалық Одақ, Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы сияқты халықаралық және аймақтық ұйымдармен ынтымақтастығымыз жаңа деңгейге шықты. 

Еліміз Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесіне мүше болды және Еуразиялық экономикалық ынтымақтастық одағында бақылаушы мәртебесін алды. Өзбекстан өз тарихында тұңғыш рет БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің мүшесі болып сайланды және 2021 жылы 22 ақпанда Женевада бейнеконференция түрінде өткен 46 -сессиясына сәтті қатысты.

Өткен жылы еліміз Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына бірінші рет төрағалық етті, пандемияға қарамастан ТМД аясында 60 -тан астам халықаралық іс-шаралар тиімді өткізілді, 70 -ке жуық маңызды құжаттар қабылданды.

Өзбекстан Орталық және Оңтүстік Азиядағы интеграция мен ынтымақтастық үдерістерін жандандыруда маңызды рөл атқаруда. Биыл 15-16 шілдеде Ташкентте «Орталық және Оңтүстік Азия: аймақтық байланыс. Қауіптер мен мүмкіндіктер» атты халықаралық конференциясында біздің ел ұсынған жаңа ұсыныстар мен бастамалар осы кең байтақ аймақтардың елдерінде ғана емес, әлемдік қоғамдастықта да үлкен қызығушылық тудырды. Атап айтқанда, Орталық Азияны Үнді мұхитымен байланыстыратын жаңа көлік бағыттарының құрылысы да талқыланды. 

Бүгінде Өзбекстан Республикасының сыртқы саясатының тұжырымдамасы жетілдірілуде. Бұл маңызды құжатта біздің сыртқы саясатымыздың басымдығы болып табылатын Орталық Азия мемлекеттерімен көп ғасырлық достық пен тату көршілік, стратегиялық серіктестік пен өзара сенім рухындағы қарым-қатынасымызды одан әрі нығайтуға ерекше назар аударылады. Өзбекстанның негізгі шетелдік серіктестер болып табылатын Ресей, Қытай, АҚШ, Түркия, Германия, Франция, Ұлыбритания, Оңтүстік Корея, Жапония, Үндістан, Пәкістан, Біріккен Араб Әмірліктері және басқа да елдермен көп қырлы және өзара тиімді қарым-қатынастары кеңейіп келеді.

Өзбекстан Ауғанстанның жақын көршісі ретінде бұл елде бейбітшілік пен тұрақтылықты тезірек орнатуға мүдделі.

Өзбекстан 2021-2022 жылдары Шанхай ынтымақтастық ұйымына төрағалық ететіні белгілі. Біз қазір маңызды саяси шараны жоғары деңгейде өткізу үшін байсалды дайындық жүргізіп жатырмыз.

Адам құқықтары мен бостандықтарын, сөз бостандығы мен гендерлік теңдікті қамтамасыз етудегі жетістіктеріміз ықпалды халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықта тұрақты түрде нығайып келеді.

Әлемнің көптеген елдеріндегі қандастарымызды қолдау және олармен байланысты одан әрі нығайту мақсатында «Отандастар» қоры құрылды.

Біздің қоғамдағы ұлтаралық келісім мен толеранттылық атмосферасын нығайтуға бағытталған жұмысымыз сапалы жаңа деңгейге көтерілуде. Жыл сайын Халықаралық Достық күні ретінде кеңінен аталып өтетін 30 шілде Өзбекстанда халықтар достығы күні болып жарияланды. Биыл бұл мереке елімізде алғаш рет кеңінен аталып өтті. Мұны ішкі және сыртқы саяси факторларды біріктіретін жалпы құбылыс ретінде қарастыруға болады.

Бүкіл әлемдегідей біздің елде де экологиялық мәселелерді шешуге байыпты көңіл бөлінуде. Біз көрші елдермен және әлемдік қауымдастықпен бірлесе отырып, Арал теңізі апатынан туындаған экологиялық трагедия салдарын жоюға күш салудамыз. Теңіздің құрыған түбіне жүздеген мың гектар орман мен бұтақ отырғызылып, Арал өңірінде орасан зор құрылыс пен абаттандыру жұмыстары жүргізілуде. Бұл орайда Біріккен Ұлттар Ұйымымен бірлесіп құрылған Арал өңіріндегі адам қауіпсіздігі жөніндегі көпжақты сенім қорының қызметі маңызды рөл атқарады.

Осы орайда, 2021 жылы 18 мамырда Ассамблея БҰҰ Бас Ассамблеясының Өзбекстанның Арал өңірін экологиялық инновациялар мен технологиялар аймағы деп жариялау жөніндегі маңызды бастамасын бірауыздан мақұлдағанын айта кеткен жөн. АҚШ, Ресей, Қытай, Түркия және Әзербайжан сияқты 50 мемлекеттің қарардың авторы болуы-бұл бастаманың әлемдік қоғамдастыққа деген үлкен қызығушылығының дәлелі.

Сұрақ. Реформалардың тиімділігі көп жағдайда жетекші кадрлардың, әсіресе жергілікті әкімдердің білімі мен тәжірибесіне, саяси деңгейі мен мәдениетіне байланысты екені белгілі. Бұл тұрғыда жергілікті әкімдердің жұмысына көңіліңіз тола ма?

Жауап. Мен өткен жылы «Олий Мажлиске» Жолдауымда да осы мәселеге тоқталдым. Мені мазалайтын ең қиын мәселе - бұл білім мен тәжірибенің, ұйымдастырушылық қабілеттіліктің болмауы, тек қана әкімдердің ғана емес, барлық деңгейдегі үлкенді-кішілі басшылардың көпшілігінің ісіне берілгендік сезімі.

Дұрыс айтасыз, реформаларды жергілікті жерде тиімді жүзеге асыру бірінші кезекте әкімдерге, олардың білімі мен тәжірибесіне, бизнестің ерекшеліктеріне байланысты. Ең бастысы, олар халықтың сеніміне ие болды. Тұрғындар жергілікті билікті олардың жұмысына, қызметіне және қызмет көрсету мәдениетіне, саяси, құқықтық және этикалық деңгейіне қарай бағалайды. Бірақ шынын айтқанда, әкімдер, жалпы, төменгі деңгейдегі басшылардың барлығы бірдей халық арасында беделге ие бола бермейді.

Өкінішке орай, көптеген көшбасшылар халық арасында бірге жүріп, адамдардың уайымымен өмір сүруді екінші деңгейдегі жұмыс деп санайды. Сондықтан олар көптеген мәселелерде әлсіз және күшсіз болып қалады.

Шын мәнінде, адамдармен қарым -қатынас жасау, әрқашан адамдардың проблемаларын ескере отырып өмір сүру кез келген көшбасшы үшін бірінші және қасиетті міндет болуы керек. Көшбасшылық пен басқару мәдениеті, өмірлік білім мен тәжірибе неден басталады? Ол халықпен тікелей қарым-қатынастан басталады. Әсіресе, төменгі деңгейдегі басшылар дүниетанымын өзгертпесе, қарапайым азаматтармен қоян-қолтық жұмыс жасап, кәсіпкерлермен дос болмаса, біз қанша күш пен ақша жұмсамайық, қаулылар мен шешімдер қабылдамайық, реформалардың алға жылжуы қиын болады.

Жасырудың қажеті жоқ - өте ауыр, қауіпті және қатал бәсекелестік заманда өмір сүріп жатырмыз. Әлемнің тез өзгеріп жатқаны соншалық, кешегі саяси -экономикалық талдау мен болжамдар бүгін тура келмейді. Қақтығыстар, «сауда соғысы» мен экологиялық проблемалар өсуде. Осындай күрделі жағдайда халықпен үйлесім таппаған, өмірдің өзі талап ететін қарапайым ақиқатты түсінбейтін шенеуніктердің көшбасшылық болашағы жоқ. Оларға кез келген жауапты істі сенуге болмайды.

Бір кездері мен де әкім боп жұмыс істедім. Сол кездегі шарттар қазіргі мүмкіндіктермен мүлде салыстыруға келмейді. Көп жағдайда қол-аяғымыз байланып, біз бәрін «төбедегі» қастарға қарай жасауға мәжбүр болдық. Ең сорақысы, төменгі деңгейдегі мәселелерді ауылдың тұрғындарының алаңдаушылығынан алыс, жоғарғы эшелондағы кеңселерде отырған сұмырайлар шешті, олар жағдайдың қалай екенін елестете де алмаған.

Бүгінде әкімдердің тәуелсіз шешім қабылдауға және дербес әрекет етуге құқығы бар. Бұрынғыдай олар Ташкенттегі әр қадамды орталық аппараттағы шенеуніктермен келісуге немесе рұқсат сұрауға міндетті емес.

Әкім адам ретінде бір нәрсені білмеуі де, елемеуі де мүмкін, ол қате жіберуі мүмкін, бұл түсінікті, бірақ егер ол бұл қателіктерді мойындамаса, оларды түзеткісі келмесе, үйренуге, жаңашылдыққа, жетілдіруге ұмтылмаса бұл жағдайды мүлдем кешіруге болмайды. 

Менің басты талабым - адамдарды түсіну, олардың қуанышымен және уайымымен өмір сүру, айналадағы жағдайға қарапайым халықтың көзімен қарап бағалау, ел-жұрттан бөлінбеу. Сонда ғана аймақты немесе желіні басқаруда және маңызды шешімдер қабылдауда айқын әсер болады.

Әрбір басшының белсенділік критерийі - халықтың армандарын өзі үшін басты мақсатқа айналдыру және оларды дәйекті түрде жүзеге асырудан тұрады.

Әкімдер мен министрлердің, компания мен банктердің басшыларының арасында белсенді, білімді және ойлы адамдардың жаңа ұрпағы өсіп келе жатқанына қуаныштымын. Олар халықпен ашық сөйлеседі, бастамашылық көрсетеді, жоғарыдан нұсқау күтпестен, дербес және батыл жұмыс жасауда.

Өкінішке орай, кейбір басшылар мен бюрократтар тәкаппарлыққа бой алдырып, теріс жолға барғанын білмей қалады. Бұл олар үшін нағыз трагедия. Әрине, ондай көшбасшыларға біздің қатарымызда орын жоқ. Бұл тек Президенттің ғана емес, халқымыздың, өмірдің талабы.

Өзбекстан Республикасы Президентінің сұхбатын сайтымыздың негізгі бөлімінен оқи аласыздар.