Joriy yilning 2 may kuni Nyu-Yorkda Jibuti Respublikasi bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatish to‘g‘risidagi qo‘shma kommyunikeni imzolab, O‘zbekiston Respublikasi 149 davlat bilan diplomatik aloqalarni o‘rnatdi. Xo‘sh, jahondachi bu raqamlar qanday?

Bugun biz Lowy Institute tadqiqotchilari tomonidan 2024 yilgi Global diplomatiya indeksi hisobotining asosiy natijalarini ko‘rib chiqamiz. Ushbu hisobot jahon diplomatiyasining hozirgi tendensiyalariga o‘ziga xos ko‘rinish beradi va qaysi davlatlar o‘z diplomatik tarmoqlarini faol rivojlantirayotganini ko‘rsatadi.  

Jahon diplomatiyasining yetakchilari Xitoy va AQSH 2024 yilda Xitoy va AQSH diplomatik vakillar soni bo‘yicha yetakchi o‘rinlarni egallashda davom etmoqda. Xitoy 274 ta diplomatik vakolatxona bilan birinchi o‘rinni egallab turgan bo‘lsa, 271 ta o‘rin bilan AQSH keyingi pog‘onadan joy oldi. Xitoy 2011 yildan buyon o‘z mavqeini sezilarli darajada mustahkamladi, o‘shanda u Qo‘shma Shtatlardan 23 pog‘ona ortda qolayotgan edi. 2019 yilga kelib Xitoy AQSHni ortda qoldirdi va 2023 yilda ular orasidagi farq uch pog‘onaga qisqardi.  

Rivojlanayotgan kuchlar: Turkiya va Hindiston Turkiya va Hindiston yangi ko‘p qutbli dunyoda o‘z ambitsiyalarini aks ettirgan holda diplomatik tarmoqlarini kengaytirishda davom etmoqda. Turkiya 252 ta vakolatxona bilan Yaponiya va Fransiyani ortda qoldirib, uchinchi o‘rinda borayotgan bo‘lsa, Hindiston 2021 yildan beri 11 ta yangi vakolatxona qo‘shgani, uni eng tez rivojlanayotgan diplomatik tarmoqlardan biriga aylantirdi.    

Yo‘qolayotgan mavqe: Rossiya Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi diplomatik tarmoq uchun jiddiy oqibatlarga olib keldi. 2022 yil fevralida Ukrainaga «maxsus harbiy operatsiya» boshlanganidan beri Moskva 14 diplomatik vakolatxonasini yopdi, Rossiyada esa yana 16 davlatning vakolatxonasi yopildi. Bu o‘zgarishlar Rossiyaning xalqaro maydonda o‘z manfaatlarini ilgari surish imkoniyatlarini sezilarli darajada chekladi.  

Tayvan: Diplomatik kurash Tayvan diplomatik aloqalarni davom ettirishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bugungi kunga qadar atigi 12 davlat Tayvanni rasman tan oldi. Bu Xitoyning iqtisodiy va boshqa afzalliklari bo‘yicha Tayvan ittifoqchilaridan o‘zib ketish harakatlarini aks ettiradi.  

Yevropa shaharlari: Diplomatiya markazlari Yevropa poytaxtlari jahon diplomatiyasining asosiy markazlari bo‘lib qolmoqda. Bryussel, Parij, Jeneva va Vena yirik xalqaro tashkilotlar mavjudligi sababli eng ko‘p diplomatik vakolatxonalarni jalb qiladi.  

Tinch okeani mintaqasida geosiyosiy raqobat Tinch okeani mintaqasida ta’sir o‘tkazish uchun raqobat yangi diplomatik vakolatxonalarning ochilishiga olib keladi. AQSH va Xitoy Tinch okeanidagi kichik orol shtatlarida yangi elchixonalar va konsulliklarni ochgan holda ushbu strategik ahamiyatga ega mintaqadagi ishtirokini faollashtirmoqda.  

<iframe width="640" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/bJyxQ1vM9dM" title="Qaysi davlat eng koʻp diplomatik vakolatxonalarga ega?" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Avstraliya: Diplomatik mavjudligi Umumiy reytingda 26-o‘rinni egallagan Avstraliya 2017 yildan buyon oltita yangi missiyasini ochib, Tinch okeanining janubiy mintaqasida diplomatik tarmog‘ini faol rivojlantirmoqda. Shunga qaramay, uning diplomatik tarmog‘i hali ham mamlakatning iqtisodiy og‘irligi bilan solishtirganda nisbatan kichikdir. 

Xulosa qilib aytganda, diplomatik vakolatxonalar xalqaro munosabatlarda hal qiluvchi rol o‘ynaydi, davlatlar o‘rtasidagi muloqot, muzokara va hamkorlikni osonlashtiradi.  

Shahnoza Toshtemirova, Doniyor Yakubov, Iskandar Ismatov (video), O‘zA.