Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 16 апрелдаги “Шарқшунослик соҳасида кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салоҳиятни ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорида Шарқ халқларининг маданияти, шарқ тилларидаги адабиёт, тарихий, фалсафий манбаларни ҳар тамонлама чуқур ўрганишга йўналтирилган илмий тадқиқотлар олиб бориш вазифаси қўйилган эди.

Мазкур вазифалардан келиб чиққан ҳолда Тошкент давлат шарқшунослик университети араб филологияси кафедраси мудири, филология фанлари доктори, профессор Шорустам Шомусаров муаллифлигидаги “Поэтика арабских сказок” номли монография Германиянинг “Ламберт” академик нашриёт уйида рус тилида чоп этилди.

 Ушбу илмий асар араб фольклорининг жанрлар тизими ва унда халқ эртакларининг тутган ўрни, унинг бадиий мавқеини ўрганиш – халқ этник тафаккури тадрижий ривожининг эстетик қонуниятларини очишга хизмат қилади.  

 Тадқиқотда араб халқ эртакларининг жанр хусусиятлари таҳлили, уларнинг тўпланиши ва тадқиқ этилиш тарихи, араб халқ эртакларини тасниф қилиш, мажозий, маиший ва сеҳрли эртакларнинг ўзига хос жиҳатлари очиб берилган. Эртакларнинг китобат қилинган намуналари – “Минг бир кеча”нинг Марказий Осиё халқлари эртакчилик анъаналари ривожида тутган ўрни, жаҳон арабшунослигида биринчи бор араб халқ эртакларининг поэтикаси: қаҳрамонлари, композицияси, бадиий воситалари (киноялар, ўхшатишлар, иштибоҳлар, муболағалар) алоҳида таҳлилга қилинган.

 Тадқиқотнинг яна бир янгилиги – илк бор эртаклар композициясидаги ўзига хослик таҳлилга тортилган ва ёритилган.  

Одатда, дунё фольклоршунослигида халқ эртаклари тарихий, қиёсий, структуал – семантик жиҳатдан ўрганиб келинади. Ш.Шомусаров илмий тадқиқотининг энг муҳим жиҳатларидан яна бири шундаки, у дунё фольклоршунослиги эришган илғор назарий ютуқларни умумлаштирган ҳолда, халқ эртакларини ўрганишнинг антропологик, тарихий – жўғрофий ва функционал методлари моҳиятини тўла ёритиб берган.  

 Олим араб эртаклари ва ўзбек фольклори эпик жанрларининг мавзу доирасига алоҳида тўхталиб, сюжет таркибини бойитувчи бадиий замин вазифасини бажарган “Сайёр сюжет”лар эртакчилар эпик репертуарида қайта бадиийлаштирилиши, араб фольклори мотивларида туркий эпик анъана мезонларнинг мавжудлиги, эртакларда миллий мазмун бахш этилиши,  бу жараёнининг кўп асрлик изчил ривожи араб ва ўзбек халқ эртакчилик анъаналари ўртасидаги типологик муштаракликнинг тарихий асослари ва эпик ривожини белгилайдиган асосий тамойилларни жанрлараро муносабатлардаги поэтик муштараклик мисолида текшириш келгуси тадқиқотларга асос бўладиган долзарб мавзулардан бири саналади, деб ҳисоблайди.  

 Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, олимнинг бу каби илмий ишлари Миср, Қатар, Россия, Қозоғистон, Озарбайжон, Туркманистон, Марокаш, Саудия Арабистони каби давлатларда кўплаб нусхада чоп этилган. Ш.Шомусаровнинг “Поэтика арабских сказок” номли мазкур йирик тадқиқоти Германия давлатида нашр этилишини ўзбек шарқшунослигининг дунё саҳнасида яна бир карра эътирофи деб аташ мумкин.  

Малоҳат Пўлатова,      

Тошкент давлат шарқшунослик университети ҳузуридаги  

Шарқ маданияти ва мeросини тадқиқ этиш  

илмий-тадқиқот маркази илмий ходими.