Жорий йилнинг 19 январь куни Президентимиз маънавий-маърифий ишлар тизимини тубдан такомиллаштириш, бу борада давлат ва жамоат ташкилотларининг ҳамкорлигини кучайтириш масалаларига бағишлаб ўтказган видеоселектор йиғилишида қилган маърузаларини тинглаб, хаёлимдан ўтганлари...

Ҳақиқатда, бугун маънавият, тўғрироғи маънавиятимиз масаласида қайғуришнинг айни пайти, деб ўйлайман. Балки бироз кечиккандирмиз ҳам. Бир педагог сифатида айтишим мумкинки, маънавият тарғиботи сира ҳам юзаки қарайдиган масала эмас. Айтиш жоизки, бугун дунёнинг кўплаб ривожланган мамлакатлари маънавий таназзулга учраб бормоқда. Албатта бунинг объектив ва субъектив сабаблари бор. Яъни бу демократик принципларни нотўғри талқин қилиш, эркинликка ортиқча “эркинлик” бериш оқибатидир. Инсон яшар экан доим маълум бир тарбияга, насиҳатга эҳтиёж сезади ва яшар эканмиз ҳаётнинг маълум бир тақиқланган чегараларини босиб ўтишга ҳаққимиз йўқ.

Хўш, биз буни қаердан англаймиз. Бу чегаралардан ўтмасликка бизни нима ундайди. Албатта маънавият. Миллий маънавият. Шарқона маънавият. Биз ҳам бир пайтлар бола бўлганмиз. Яхши билан ёмонни, ҳалол билан ҳаромни, каттага ҳурматни кичикка иззатни боболаримиздан, момоларимиздан, отамиздан, онамиздан ўрганганмиз. Маҳалланинг кайвониларидан, мактабдаги устозимиздан ўрганганмиз. Болалик хаёллари билан ўша айтилаётган мавҳум чегараларни янглиш босиб ўтганимизда, улар дашном бериб қайтаришган, қаттиқўллик қилишган. Тан олиш керак, ёшликда ким ҳам шўх бўлмайди, кези келса, қайтмаган йўлимиздан калтак билан қайтаришган. Бу ҳолатни Европада бола ҳуқуқларини камситиш деб атайдилар. Лекин биз эски авлод вакиллари мана шу руҳият билан улғайдик. Олган ўгитларимизни ҳаётимизда, фаолиятимизда қўлладик. Кам бўлмадик...

Олийгоҳда маънавий мавзуларга бағишланган тадбирларда талабаларни кузатаман. Ўша пайтда уларнинг сиймосида қалқиб турган руҳиятни англаш қийин эмас. Мажбурликдан ўтиргандек, энсалар қотган, кўпчилик, бугун асирига айланиб қолганимиз телефонини титкилаш билан овора. Айтилаётган мавзуларнинг ҳеч бири уларга қизиқмасдек. Шундай чоғларда уларнинг келажагидан жуда хавотирга тушаман. Қўрқиб кетаман. Уларнинг бу кайфиятини кўриб, уларга маънавият мавзусида гапиришга ҳам ўйланиб қоласан баъзан.

Давлатимиз раҳбари йиғилишда жуда ўринли қилиб таъкидладилар: “Агар кимдир, маънавият масаласи – бу фақат Маънавият маркази ёки тегишли вазирлик ва идораларнинг иши, деб ўйласа, хато қилади. Буларнинг барчаси олдимизда турган энг асосий, энг муҳим вазифалардан биридир”.

Дарҳақиқат шундай, бир боланинг келажакда маънавий қашшоқ бўлиб тарбияланмаслиги учун оиладан тортиб, маҳалла, боғча, мактаб, олий ўқув юртигача, балки ундан кейин ҳам маънавий тарбия узвий тарзда олиб борилиши керак. Шунда унинг маънавиятида узилиш бўлмайди.

Иқтисодий инқирозни вақти келиб бартараф этиш мумкиндир, лекин маънавий инқирозни енгиш жуда мушкул. Бир бора йўқотилган маънавиятни қайта тиклашга бир авлод умри ҳам камлик қилса керак. Дунёдаги барча урушлар, жиноятлар, одам савдолари, ижтимоий-сиёсий ва бошқа шу каби инқирозлар маънавиятга бориб тақалади. Хоҳлаймизми, йўқми, ҳозирги замонда моддият юксалиши ва рағбатлантирилиши маънавият таназзули ҳисобига кечмоқда.

Шу билан бирга бугунги кун ёшларини баландпарвоз гаплар билан маънавиятини юксалтириб бўлмайди. Йиғилишда давлатимиз раҳбари лоқайдлик ва бепарволик энг катта хавф эканини, бугун учраётган ижтимоий муаммоларни камайтириш учун нуронийлар тарбияси, жамоатчилик назорати етишмаётганини таъкидлади.

Биз ёшларимиз билан кўпроқ гаплашиш, уларнинг қалбига қулоқ солиш, дардини билиш, муаммоларини ечиш учун амалий кўмак беришимиз керак. Уларнинг таълим-тарбиясига аҳамият қаратмоқ лозим.

Йиғилишда қайд этилганидек, ижтимоий-маънавий муҳитни илмий асосда таҳлил қилишни даврнинг ўзи талаб этмоқда. Жамиятимизда маънавий-маърифий ишлар шундай асосда йўлга қўйилмагани учун ҳам кутилган натижани бермаяпти.

Афсуски инсонларнинг маънавий дунёси унинг мол-мулки ва чўнтагининг катталигига қараб белгиланадиган бўлди.

Эътибор бериб қарайдиган бўлсак, иқтисодиёт юксалиб, моддий бойликлар кўпайиши оқибатида инсоф, диёнат, ахлоқ тушунчалари инсонлардан йироқлашиб бормоқда. Ҳалол ва ҳаром фақат ейиладиган нарсаларга нисбатан тушуниладиган замонда яшаяпмиз.

Ҳар куни янгидан-янги яратилаётган техникалар инсонларга ялқовликни тақдим этмоқда. Бир сўз билан айтганда дангасалигимиз эвазига мукофот олмоқдамиз.

Шундай таҳликали замонда мамлакатимиз ёшларини бу қўрқинчли фожиалардан асраш, уларга оқ ва қорани ажратиб кўрсатиш, миллий маънавиятимизни асраш муҳим вазифа ҳисобланади.

Яна бир гап. Бугун тобора заифлашиб бораётган ёшлар маънавияти хусусида кўп бора бонг уряпмиз, бир сўз билан айтганда шикоятлар кўп, лекин ечимлар оз. Президентимиз таъкидлаганидек, маънавиятни кучайтиришда ҳамма соҳалар бирдек курашиши, айниқса, бу борада биз зиёлиларнинг ўрни ниҳоятда аҳамиятли. Масалан, бекатда автобус кутиб турган бир бола музқаймоқни еб бўлгач қоғозини негадир чиқинди қутига эмас, ариқ ичига ташлайди ва автобусга чиқиб кетади. Бир қарашда оддийгина кўринган бу ҳодиса, аслида унинг маънавий тарбиясини белгилайди. Бора-бора болада бу эътиборсизлик кучайиб боради ва йирик иллатга айланади. Шу ўринда жамоатчилик назорати муҳим ҳисобланади. Демак кўча-кўйда ҳам маънавият учун курашни кучайтиришимиз керак.

Маънавий тарғибот тадбирлари қанчалик ёшларимизнинг энсасини қотирмасин, уларни янада кўпайтиришимиз керак. Инсон психологиясида шундай хусусият борки, унга етказилаётган ахборот хоҳ салбий бўлсин, хоҳ ижобий мияда ўша хабар ўрнашиб қолади ва бевосита инсоннинг эътиборини тортади ва уни ўзи билмаган ҳолда бошқара бошлайди. Шундай экан ёшларга бераётган маълумотларимизнинг катта қисмини маънавий мавзулар ташкил этиши керак, деб ўйлайман. Шундагина ёшлар маънавиятини ижобий томонга ўзгаришида бир қадар самарага эришишимиз мумкин.

Маҳмуджон БОЛТАБАЕВ,

Ўзбекистон Давлат жисмоний тарбия ва спорт университети ректори, иқтисод фанлари доктори, профессор, Ўзбекистон “Адолат” СДПдан Халқ депутатлари Тошкент вилояти Кенгаши депутати