1-декабрь – Бутунжаҳон ОИТСга қарши кураш куни

Бугун – Бутунжаҳон ОИТСга қарши кураш куни. Шу куни ҳар сафар бундан бир неча йиллар олдин Нигоранинг ҳаётида рўй берган воқеалар ёдимга тушаверади...  

Нигора орзулар оғушида учиб юрган дамлар. Тўйга тайёргарлик ишлари ҳам тугай деб қолди. Тиббий кўрик учун ОИТСга топширган текширув жавоби чиққач, Руслан билан никоҳдан ўтиши керак эди.  

Афсуски, қизнинг қувончи кўпга чўзилмади. Текширув натижаси Нигоранинг организмида ОИТС борлигини кўрсатди. Унинг кўзига дунё қоронғи бўлиб кетди. Тарбияли, ҳуда-беҳуда остона ҳатлаб кўчага чиқмаган бу қизга бедаво дард қаердан илашди?  

Фарзандларини ёлғиз ўзи катта қилган шўрлик онанинг оҳи юракларни ларзага солди. Қизининг бокиралигини билсада, қариндош-уруғ, қўни-қўшнилар, айниқса, қуда-андалар олдида ким деган одам бўлади? Фарзандининг саломатлигичи? Чамаси икки йил аввал қизи кўричак бўлиб касалхонага тушгани ёки яқин ҳудуддаги хусусий клиникада тишини олдирганини кимга ҳам тушунтира оларди. Ўйлаб топилган сафсата, баҳона деб ўйлашлари аниқ. Бундай вазиятда тўй қолдирилиши табиий...  

БМТ маълумотларига кўра, одамнинг иммунитет танқислиги вируси келтириб чиқарадиган касалликнинг дунё бўйича кенг тарқалиши инсоният учун энг жиддий муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Соғлиқни сақлашнинг асосий глобал муаммоси саналган ОИВ ҳозирги кунга қадар дунё бўйича 40,4 миллион кишининг ҳаётига зомин бўлди ва касалликнинг бутун дунё бўйлаб тарқалиши давом этмоқда. 2022 йилнинг охирига келиб бутун дунёда тахминан 39 миллион ОИВ билан яшовчи одамлар рўйхатга олинган, уларнинг учдан икки қисми Африка минтақасида аниқланган. 2022 йилда 630 минг одам ОИВ билан боғлиқ сабабларга кўра вафот этган ва 1,3 миллион янги ОИВ юқиш ҳолатлари қайд этилган.  

Афсуски, бу касалликлар юртдошларимиз орасида ҳам аниқланмоқда. 2022 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра, республикамизда рўйхатга олинган ОИВ билан касалланганлар сони 45 минг нафарни ташкил этган бўлса,  бугунги кунда мамлакатимизда 48 мингдан кўпроқ ОИВ инфекцияси аниқланган фуқаролар бор. Мутасаддиларнинг изоҳича, бу охирги икки йил давомида эмас, 1986-1987 йилдан бошлаб қайд этилиб, бугунгача йиғилган рақамлардан иборат кўрсаткич ҳисобланади.  

Шунингдек, ОИВ инфекцияси аниқланган аёллар 46 фоизни, эркаклар 54 фоизни ташкил этмоқда. Ҳудудлар кесимида эса ОИВ инфекцияси аниқланганлар бўйича юқори кўрсаткич Тошкент шаҳри, Тошкент вилояти ҳамда Самарқанд вилоятида қайд этилган.    

Хўш, ОИВ ўзи нима, ОИТС қандай касаллик? У қаердан, нимадан, қандай йўллар билан юқади?  

– ОИВ – одамнинг орттирилган иммунитет танқислиги синдроми. Бу вирус келтириб чиқарадиган касаллик ОИТС, дейилади, – дейди Тошкент шаҳар ОИТСга қарши курашиш маркази бош шифокори Винера Баротова.  – ОИВ инфекцияси асосан, учта йўл орқали, биринчи ўринда, афсуслар бўлсинки, бу ҳимояланмаган бетартиб жинсий алоқа орқали юқади. Иккинчи юқиш йўли: тери ва шиллиқ қаватлар бутунлигининг бузилиши орқали. Яъни, инсон тиббий ва нотиббий муолажалар олганда юқади. Стоматологга борганда, акушерлик-гинекологик комплексларда, жарроҳлик муолажалари ўтказилганда, томчилаб қуйиладиган дорилар ва шприцлар билан муолажалар қилинганда, стерилланмаган ёки бир маротаба ишлатиладиган тиббиёт анжомлари қайта-қайта ишлатилганда ОИВ инфекцияси юқиши мумкин. Учинчи юқиш йўли, бу – ОИВ инфекцияли онадан болага юқиши. Давлатимиз томонидан кўрилган чора-тадбирлар натижасида бу йўл билан юқиш сезиларли даражада камайган.   

Сўнгги йилларда бутун дунёда ОИТСнинг жинсий йўл билан юқиш даражаси ортиб бормоқда. Бу ҳолат, афсуски, мамлакатимизда ҳам кузатиляпти. Масалан, ўтган йили рўйхатга олинган беморларнинг 79 фоизига касаллик жинсий алоқа йўли орқали юққанлиги гумон қилинган.  

ЖССТ томонидан беморларни вирусга қарши даволаш касалликнинг босқичидан қатъи назар, у аниқланган кундан бошланиши зарурлиги тавсия этилади.  

Республика ОИТСга қарши курашиш маркази Услубий профилактик ва эпидемияга қарши тадбирларни ташкил этиш бўлими бошлиғи Шоакбар Анваровнинг сўзларига кўра, жорий йилнинг ўн ойида жинсий йўл билан юқтирганлик ҳолати ОИВ аниқланган фуқаролар орасида 77 фоизни ташкил қилмоқда. 10 фоиз ҳолатда парентал йўл билан юқтириб олиш ҳолати қайд этилган. Вертикал йўл орқали, яъни онадан болага юқиш ҳолати эса 0,2 фоизни ташкил этади. 2010-2012 йилларда ОИВ инфекцияли оналардан туғиладиган болаларнинг 5-6 фоизига ОИВ инфекцияси юққан бўлса, бугунги кунда бу кўрсаткич 0,2 фоизни ташкил қилади.    

Мамлакатимизда ОИТС касаллигига қарши курашишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Хусусан, жорий йилнинг 20 январида “Одамнинг иммунитeт танқислиги вируси кeлтириб чиқарадиган касалликка қарши курашиш тизимини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент қарори қабул қилинди.  

Ушбу қарорда БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 2030 йилга бориб ОИВ эпидемиясига барҳам бериш учун “95-95-95” стратегияси олға сурилган бўлиб, унинг доирасида ОИВ инфекциясини юқтириб олган шахсларнинг 95 фоизи ўзининг ОИВ статусини, яъни организмида ОИВ мавжудлигини билиши, 95 фоиз ОИВ юқтириб олганлар махсус даволаш курслари билан қамраб олинишлари ҳамда 95 фоизи қонида вирус юкламаси аниқланмайдиган даражага тушишига эришиш мақсади белгиланган.  

Республика ОИТСга қарши курашиш маркази директори Баҳром Эгамбердиевнинг тушунтиришича, ОИТС билан касалланган беморнинг қонида вирус юкламаси аниқланмайдиган даражага тушишига эришилса, у бемор юқтирувчи ҳисобланмайди, яъни бу касалликни бошқаларга юқтирмайди. Бу мақсадларга эришиш учун республикамизда 173 минг нафардан ортиқ аҳоли ўртасида экспресс-тестлар ўтказилди. Шунингдек, 129 мингта экспресс-тестлар республиканинг барча туман (шаҳар) кўп тармоқли марказий поликлиникаларига етказилди.  

– ОИВ инфекциясини тўлиқ даволашнинг имкони йўқ. Бироқ, ОИВ ва оппортунистик инфекцияларнинг олдини олиш, ташхислаш, даволаш ва парваришлаш имкониятларининг ортиб бораётгани сабабли ОИВ инфекцияси бошқарилиши мумкин бўлган сурункали касалликка айланди. ОИВ билан яшовчи шахсларнинг соғлом ва узоқ умр кўришлари имконини яратди, – деди Б.Эгамбердиев. – Мамлакатимизда ҳам бу борада кенг кўламли ишлар қилинмоқда. Жумладан, давлат бюджети ҳамда ОИТС, сил ва безгак касалликларига қарши кураш бўйича Глобал жамғарма маблағлари ҳисобидан қарийб 7 миллион АҚШ доллари миқдорида ретровирусга қарши дори воситалари харид қилиниб, 40 минг нафардан ортиқ бемор вирусга қарши терапия билан қамраб олинган. Республика ОИТСга қарши курашиш маркази ҳамда ФҲДЁ органлари ахборот тизими интегрaция қилинди. Ушбу тизим орқали никоҳланувчиларнинг ОИВга тиббий текширув жараёни қулай ва содда ҳолатга олиб келинди.  

Шу йилнинг учинчи чораги якунига кўра, юртимизда ОИВ инфекцияли беморларнинг 83 фоизи даволашнинг дунёда тан олинган усули – антиретровирус муолажалар билан қамраб олинган. Улар учун зарур препаратлар харажатларининг қарийб 80 фоизи давлат бюджети маблағлари, қолган 20 фоизи эса халқаро фондлар ҳисобидан қопланмоқда.  

...Нигоранинг тақдирини айтсам, Руслан бечора қизни шу аҳволда ташлаб кетмади. Аксинча, ўзини қўлга олди, кўнгил қўйган инсони бадном бўлишига йўл қўймади. У ҳақиқий маънода жасорат кўрсатди. Ота-онаси, ака-укаларининг қаршилигига қарамай, Нигора билан никоҳдан ўтди. Рафиқасини дам-бадам махсус шифохонада даволатиб юрди. Кўп ўтмай, улар шифокор тавсиясига амал қилган ҳолда икки нафар фарзандли бўлди. Аммо ҳали ҳам Нигоранинг танасида ўша бедаво дард – ОИТС бор...  

Моҳигул Қосимова,  

ЎзА мухбири