Jamiyatning real ehtiyoji va o‘rta maktab o‘quvchilarining nisbatan o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan kasbiy yo‘nalishi o‘rtasidagi obyektiv ziddiyat o‘quvchilarning kasb tanlash bosqichida kasbiy o‘zini o‘zi belgilashini rag‘batlantirish zarurligini keltirib chiqaradi. Bu maktab sharoitida muhandislik ta’limini rag‘batlantirishi mumkin bo‘lgan muhim vositadir.

Toshkent kimyo-texnologiya institutida o‘quvchilarning kasb tanlash bosqichida kasbiy o‘zini o‘zi belgilashini rag‘batlantirish doirasida “Maktab sharoitida muhandislik ta’limi nufuzini oshirish dasturi” amalga oshirilmoqda. Loyiha o‘zaro bog‘liq bo‘lgan bir nechta bloklarni o‘z ichiga oladi. Tadqiqot, axborotga yo‘naltirilgan, ta’lim, moslashuvchan, psixologik va pedagogik, natija shular jumlasidandir. 

Tadqiqot bloki bo‘lajak kasbni tanlash motivlarini, talabalarning kasbiy yo‘nalishiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash uchun suhbatlar, kuzatishlar, maktab o‘quvchilari bilan muloqot qilishni o‘z ichiga oladi. 

Dasturning axborotga yo‘naltirilgan bloki doirasida tashkil etilgan tadbirlar maktab o‘quvchilariga mehnat bozorida talab katta bo‘lgan kasblar, TKTIda mutaxassislar tayyorlash yo‘nalishlari, respublika sanoatini rivojlantirish istiqbollari haqida ma’lumot olish imkonini beradi. “Maktab sharoitida muhandislik ta’limi nufuzini oshirish dasturi”ning o‘quv komponenti asosiy hisoblanadi, chunki u maktab o‘quvchilarining boshlang‘ich kasbiy tayyorgarligini tashkil etishni o‘z ichiga oladi va kimyoviy ishlab chiqarish, uning roli haqida umumiy tushunchani shakllantirishga yordam beradi. Uning ishlashini ta’minlashdagi vazifalari, shuningdek, kognitiv va kasbiy qiziqishlarning rivojlanishini ta’minlaydi. 

Maktab o‘quvchilarini institut va fakultetning madaniy tadbirlarida, jumladan, har yili o‘tkaziladigan “Birinchi kurs talabalar kuni”, “Talabalar bahori” festivallari, sport tadbirlari va boshqa tadbirlarda ishtirok etishga jalb qilish talabalarning institutda moslashuviga hissa qo‘shadigan tadbirlar majmuasi sifatida qaraladi. 

Dasturni amalga oshirishning har bir bosqichida o‘quvchilarga oldindan profil (8-9-sinflar) va profilli tayyorgarlik (10-11-sinflar)da psixologik-pedagogik yordam ko‘rsatiladi. Bunda psixologik-pedagogik o‘rganish, bo‘lajak kasbni tanlashda umumiy va alohida muammolarni diagnostika qilish, interfaol rejimda va guruh muhokamasi rejimida maslahat berish, treninglar shaklida guruhlarda ishlashga alohida urg‘u beriladi. 

Dasturning natijasi talabalarning kasbiy o‘zini o‘zi belgilashini shakllantirish ko‘rsatkichlari dinamikasini tahlil qilish bo‘ladi. 

Shunday qilib, TKTI professor-o‘qituvchilarining "Maktab sharoitida muhandislik ta’limi nufuzini oshirish dasturi" ni ta’lim sharoitida qo‘llash yoshlarning kasbiy o‘zini o‘zi belgilashini rag‘batlantirishga yordam beradi. Kasb tanlash bosqichi maktab o‘quvchilarini mehnat bozorida talab yuqori bo‘lgan kasbni tanlashga, ongli ravishda muhandislik ta’limini olishga, keyinchalik sanoat korxonalarini malakali mutaxassislar bilan ta’minlashga ko‘maklashadi. 

Botir Usmonov, 

Toshkent kimyo-texnologiya instituti rektori, 

texnika va pedagogika fanlari doktori, professor. 

O‘zA