Boshqa insonlar chekayotgan dard-alamlar yoki ularning kamsitilishlarini kuzatib turish inson ruhiyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Holat qo‘rqinchli bo‘lishiga qaramay, biz bu vaziyatni tomosha qilishda davom etamiz.

Insonlarga kuchli his-tuyg‘ular va bunday hissiyotlarni keltirib chiqaruvchi  kechinmalar yoqadi. Zo‘ravonlik ba’zilarda rahm-shafqat va qayg‘urish hissini paydo qilsa, ayrimlarni qo‘rqitishi, yana birovlarda nafratning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Shu bois, zo‘ravonlik  holatlarini  ko‘rsatish kimlar uchundir ayni muddao hisoblanadi va u hatto ommalashib bormoqda. Internet tarmog‘ida u butun boshli  janrni yaratdi.  Millionlab obunachilariga ega o‘nlab  yosh blogerlar o‘zlarining faqat  zo‘ravonlik sahnalari aks etgan kanallarini ochishdi. Ularning asosiy auditoriyasi – maktab o‘quvchilaridir.  Ular bunday sahnalar qanday suratga olinishi va ularni sahnalashtiruvchilarning nechog‘lik nosog‘lom va axloqsiz ekanlikligini   tushunmaydi ham. Kadrdagi insonni kamsitish sahnasi ularga  qandaydir tabiiy jarayon, dovyuraklik va yoshlarga xos hatti-harakatdek tuyuladi. O‘zlarini prankerlar deb ataydigan ushbu shaxslar go‘yoki jasurlik va ijodkorlik  namunasiga aylanmoqda. 

MDH  mamlakatlaridagi  mashhur blogerlardan biri rossiyalik pranker Subxan Mamedov (SUBO). Ayni paytda Instagram  sahifasida uning 8,9 million nafar, YouTube kanalida qariyb bir millionga yaqin obunachisi bor. Xo‘sh, u qanday qilib shuncha odamning e’tiborini jalb qila oldi? Uning kanallari va akkauntlari turli “hazillar” bilan to‘la. U yolg‘iz yuradigan o‘tkinchilarni kuzatib yuradi, ularni  kamsitib, janjal chiqarishga harakat qiladi. Bu kabi boshqa  videoroliklarda bo‘lganidek,  qurbonlarning ushbu holatdan qattiq ta’sirlanishi yaqqol ko‘zga tashlanadi. Kutilmagan yashirin ig‘vo vaziyatida odamlar  nima qilishini bilmay qotib qolishdan ham ko‘ra ko‘proq,  sarosimaga tushadi, hatto qo‘rqib ketadi. Blogerning “ov”iga jasur yoki agressiv qurbon tushib qolgudek bo‘lsa, kadrda Subxan Mamedovning yonini  oladigan  “g‘amxo‘r o‘tkinchilar” paydo bo‘ladi. Bu prankerlar tomonidan emas,  professional  operatorlar tomonidan  o‘ylab topilgan tipik televizion hiyladir. 

Hozirgi kunda  o‘tkinchi fuqarolarni kamsitish yoki do‘pposlash bilan bog‘liq deyarli barcha pranklar shu tarzda suratga olinmoqda.  Bir guruh yigitlar  jabrlanuvchi o‘tkinchiga  tajovvuz qiladi, kadrda esa,  faqat bitta bloger ko‘rinadi. Jabrlanuvchi insonga kerakli darajada ta’sir o‘tkazish uchun suratga olish jarayonida  turli xil yondashuvlar  talab etiladi. Bunday videolarni suratga olish shartlari va uning axloqiy mazmunini o‘smirlarga tushuntirib bo‘lmaydi, shu bois bu blogerning  kuzatuvchilari soni tobora oshib bormoqda.  U hozirda MDH ning  barcha mamlakatlarida istiqomat qilayotgan millionlab  yoshlar uchun u qahramon va namunali insonga aylangan. Ayni damda u bu janrning eng mashhur  vakili ham emas. Bundaylar internet tarmog‘ida  ko‘plab topiladi. 

Ba’zan zo‘ravonlikni targ‘ib qiluvchi blogerlar  hatti-harakatlariga munosib javob oladi. Shunga misol bo‘la oladigan so‘nggi yillardagi eng mashhur voqea Mellstroy (Mellstroy) nomi bilan tanilgan belorrusiyalik bloger Andrey Burim nomni bilan bog‘liq. U o‘zining YouTube kanalida badaxloqlar to‘dasini to‘plagan. Uning atrofida har qanday jinnilikka tayyor  eng odobsiz, biroq internet tarmog‘ida  mashhur bo‘lgan nosog‘lom, badxulq friklar yig‘ilgan. U ichkibozliklar,  janjallar uyushtirgan, bunday yig‘inlarga  taklif etilgan mehmonlar, hatto do‘stlarini ham masxara qilgan, hatto kaltaklagan. Mellstroy o‘z shousida qatnashishi uchun mashhur blogerlarga millionlab rubl  pul to‘lagan. Uning hashamatli hayoti 2020 yilda  tomoshaga  chaqirilgan  qizning yuzini stol ustiga urishi bilan tugaydi. Shu voqeadan so‘ng barcha reklama beruvchilar u bilan  hamkorlik qilishni to‘xtatadi. Unga nisbatan  jinoiy ishlar  qo‘zg‘atiladi va u YouTube kanalida video joylash huquqidan butun umrga mahrum qilinadi.  Endi u qanday kanal yaratmasin,  hammasi YouTube ma’muriyati tomonidan shu zahotiyoq o‘chirib tashlanadi. Mish-mishlarga qaraganda, hozirgi kunda bu bloger butunlay xonavayron bo‘lgan.

Xo‘sh, nega unda bundaylarning ko‘pchiligi jazoga tortilmaydi?

Javobi oddiy. Pul uchun! Undaylarning   tanish-bilishlari va puli ko‘p. Ana o‘shalardan biri Edvard Bil ham  aslida bir necha marta  qamoqqa olinishi kerak edi. 

Jazolanmaslik esa taqlid qiluvchilarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.  Internet olamiga endi kirib kelayotgan minglab yangi blogerlar  bu kabilarning yo‘lini  tutmoqda. 

Yaqindagina  Samarqand shahrida uyali telefon kamerasi orqali suratga olingan  videorolik  ijtimoiy tarmoqlarda keng tarqaldi. Unda o‘smir yigit o‘tkinchi keksa kishini  boshiga  tepib, qochib ketishi aks etgan.  Samarqand viloyati Ichki ishlar boshqarmasi  mazkur holat bilan qiziqdi. Huquqni muhofaza qilish xodimlari  video qatnashchilarini  tezda topishdi. Aydborlar hatto yashirinishga ham urinishmagan edi. Ma’lum bo‘lishicha, 14-yoshli o‘smir TikTok kanaliga video joylash maqsadida bu ishni qilgan. Yuz berayotgan voqealarni uning do‘sti suratga olib turgan. Huquq-targ‘ibot organi xodimlari “ekstremal” hazilni qadrlamadi. Faqat ularni jazolash masalasi ochiq qolmoqda. Zo‘ravonlikni  targ‘ib etayotgan o‘smirlarni qanday jazolash kerak?

Zo‘ravonlik insonda qarama-qarshi  his-tuyg‘ularni paydo qiladi. Biz unga qarshi kurashish bilan birga, uning ommalashuviga ham sababchi bo‘lyapmiz. Bu zo‘ravonlikni  daromad keltiruvchi biznesga aylantiradigan parazitlarga juda qo‘l kelmoqda. Zo‘ravonlik aks etgan videolar tomosha qilinar ekan, bunday videolar ba’zi haromtovoqlarning daromad manbaiga aylangan holda,  suratga olinaveradi. Biz zo‘ravonlikka bo‘lgan talabni jilovlash orqali bu axloqsizlikka qarshi  kurashishimiz mumkin.  

Roman BONDARCHUK, O‘zA