Dunyo bo‘ylab shunday kasb egalari borki, ularga jazirama kunning issig‘i-yu, tunning haybati, shiddatli yomg‘ir-do‘lu, achchiq shamol, qishning sovuq izg‘irinlari-yu, bahorning injiqliklari ta’sir ko‘rsatmaydi. Chunki ular qasamyod qilganlar, elu-yurtini qo‘riqlash, oilalari, yurtdoshlarining tinch, farovon turmush kechirishi uchun mas’uliyatni zimmalariga olganlar. Maxsus kiyimlari yarashib turgan bu kasb egalari – harbiy xizmatchilardir. Ma’lumki, mashaqqatli bu kasbni mard o‘g‘lonlar o‘z hayot yo‘llarining mayog‘i sifatida tanlaydilar. Bugungi kunda harbiy xizmatchilarning, qayerda xizmat qilmasinlar, yurt muhofazasiga hamisha tayyor bo‘lishlari alohida ahamiyat kasb etadi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023 yil 29 iyundagi “Yoshlarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ishlari samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida “2023-2027 yillarda yoshlarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ishlari samaradorligini oshirish Konsepsiyasi” da “buyuk tariximiz, ulug‘ ajdodlarimizning boy ma’naviy merosi, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi sarkardalarning jahon sivilizatsiyasi hamda harbiy san’at rivojiga qo‘shgan hissalarini yoshlar o‘rtasida keng targ‘ib etish” vazifasi belgilangan. Tarixdan ma’lumki,   Amir Temur o‘rta asr Osiyosidagi eng buyuk lashkarboshilardan biri bo‘lgan. Uning harbiy mahorati ikki yo‘nalishda: askariy qismlarni qayta tashkil etishda, lashkarboshilik, qo‘mondonlikda yaqqol namoyon bo‘lib, uning bu qobiliyatiga butun dunyo tan bergan. Amir Temur o‘zining harbiy ilmu-salohiyati orqali davlatda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash bilan birga, dunyo geosiyosiy maydonida yetakchi mavqeni egallagan. Ma’lumotlarga ko‘ra, Sohibqironning tartibsiz sochilgan minglab qo‘shinlari bir zumda qat’iy tartibda saflanganligi bois ko‘pincha “bu tartibsiz kushinning saflanishiga katta vakt kerak”, deb  ishongan dushmanlar dog‘da qolishgan.

Buyuk sarkarda bobomiz,  millatimizning faxru g‘ururi, el-yurt istiqloli uchun kurashgan, bunga o‘z hayotini bag‘ishlagan ajdodlarimizning buyuk namoyandasi Jaloliddin Manguberdi mo‘g‘ul bosqinchilari zulmidan yarim jahonni saqlab qolgan xaloskordir. Prezidentimiz Urganchda Jaloliddin Manguberdi haykalining ochilishi marosimida dunyo bo‘ylab turli tahdid va xatarlarning kuchayib borayotganini, ko‘plab buzg‘unchi kuchlar o‘zlarining g‘arazli niyatlariga erishish maqsadida yosh avlodning ongini egallashga urinayotganini,  bunday tahlikali vaziyatda jondan aziz farzandlarimizni yuksak vatanparvarlik ruhida tarbiyalash hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini, Jaloliddin Manguberdi kabi vatanparvar, jasoratli ajdodlarimiz hayoti-faoliyatini chuqur o‘rganish, yoshlar orasida targ‘ib qilish barchaning burcha ekanini yana bir bor ta’kidlab o‘tdilar.

Tarixchilar sarkarda va davlat arbobi hisoblanmish Boburning insoniy fazilatlarini, chunonchi, uning yirik lashkarboshi, har qanday qiyinchilikdan qo‘rqmaydigan sarkarda, ilm-fan va san’atni sevadigan, ijod ahlini qadrlovchi oliyjanob shaxs ekanini yakdillik bilan ta’kidlaydilar. Boburning “Boburnoma”, “Harb ishi” nomli memuarlari bir askarning harbiy yurish va chekinishlari haqidagi oddiy kundalik daftar emas, balki har bir voqea-hodisaning tafsilotlariga alohida to‘xtalib o‘tilgan, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga munosib hissa qo‘shadigan asarlar sifatida tan olinadi.  

Vatan sha’ni, chegaralari, umuman olganda, yurt tinchligi harbiy xizmatchilarning tayyorgarlik darajasiga, ularda fuqarolik burchi, vatanparvarlik hislarining shakllanganligiga, ularning har qanday vaziyatga aql bilan yondashishi, muammoni oqibatlari bilan birga ko‘ra olishiga,  qabul qilayotgan qarorlarining yuzaki emas,  oqilona ekanligi, maqsadga muvofiq bo‘lishi – bir so‘z blan aytganda, yuqori psixologik tayyorgarligiga ham bog‘liq.

Harbiy xizmatchilarni psixologik tayyorlash davomida oldinda turgan jangovar faoliyatning xususiyatlari va sharoitlari, jangovar vazifani bajarishdagi o‘ziga xos qiyinchiliklar, ularni bartaraf etish yo‘llari haqida batafsil xabardor qilish zaruriyati alohida ahamiyat kasb etadi, xususan:

– mashg‘ulot va o‘qish davomida jangovar harakatlar davomida yuzaga keluvchi psixik reaksiyani  chorlashga qodir bo‘lgan, askar jangovar faoliyatining ongda aks etuvchi psixologik modeli ishlab chiqiladi;

– mashg‘ulot va ta’limning xavf-xatar elementlari bilan boyitilganligi, kutilmaganligi va yangiligi dastlab shaxsiy tarkibda psixik zo‘riqishni uyg‘otadi, biroq qiyinchiliklarni bartaraf etishning ahamiyatini tushunish va qo‘yilgan vazifani bajarish, odatdagiday, o‘quv jangida muvaffaqiyatga erishishning barqaror motivatsiyasini shakllantiradi. Bunday motivatsiya, o‘z navbatida, psixik zo‘riqish va boshqa salbiy holatlarni yengish malalakalarini ishlab chiqishga ko‘maklashadi;

–  mashqni ko‘p marotaba takrorlash davomida harbiy xizmatchilarning doimiy ravishda yuzaga keluvchi sharoitda psixik sharoit va harakatlar ustidan   nazorat qilish yaxshilanadi. Ishonchsizlik va qo‘rquvni barqaror bosishning psixologik mexanizmlari  sekin-asta shakllanadi;  

–  harbiy xizmatchi xavf-xatar va jangovar sharoitning boshqa omillariga ko‘nikishi natijasida kelgusida o‘z hissiy-irodaviy nazoratini mustahkamlashi natijasida psixik zo‘riqish zaiflasha boradi va uning uchun maqbul darajasi mustahkamlanadi;

–  shaxsiy tarkibning hissiy-irodaviy nazoratini yaxshilash bilan qiyinchiliklarni yengish va qo‘yilgan maqsadlarga erishishda o‘z qobiliyatlariga ishonch o‘sib boradi. O‘zi, o‘z quroli, komandiri va o‘rtoqlariga bo‘lgan ishonch harbiy vaziyatni aniqroq baholashga, o‘z bilimlari, malaka va ko‘nikmalaridan samarali foydalanishga yordamlashadi.  

Xulosa tarzida aytish mumkinki, har qanday vaziyatda ham tashabbuskor va samarali qarorlar qabul qilishga qodir bo‘lgan, jangovar va psixologik tayyorgarlikka ega  avlodni tarbiyalash yurt tinchligi, barqarorligi va yaxlitligini saqlash kafolati hisoblanadi.  

O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi

universiteti “Xizmat faoliyatini  

tarbiyaviy-psixologik ta’minlash”

kafedrasi dotsenti, psixologiya

fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD),  

dotsent,  M.L.Saipova