Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази Давлат харидлари ахборот порталида (xarid.uz) давлат харидлари таҳлилини ўтказди. Жорий йил январь-март ойларида ўтказилган таҳлил натижалари йил бошидан буён аукцион савдоларининг самарадорлиги индексининг пасайишини кўрсатди, бу эса уларнинг эски давлат харидлари майдончасидан янги қоидаларга ўтиш ва янги қоидаларни жорий этиш билан боғлиқ.
Белгиланган муддатда давлат харидлари порталида 467,1 млрд. сўмлик 15 064 та аукцион ўтказилди, шундан 1 321 та бюджет ва 516 та корпоратив ташкилотлар ташкил этилди.
Ўтказилган таҳлил натижалари шуни кўрсатдики, компьютер, электрон ва оптик ускуналар (151,6 млрд. сўмлик лотларнинг умумий сонидан 10фоиз), электр жиҳозлари (9,5фоиз - 24,5 млрд. сўм), машина ва асбоб-ускуналардан ташқари тайёр металл буюмлар (9,2фоиз -18,2 млрд. сўм), қоғоз ва қоғоз маҳсулотлари, бошқа гуруҳларга киритилмаган буюмлар (9,0фоиз -11 млрд. сўм), резина ва пластмасса буюмлар (8,5фоиз 44,8 млрд. сўм), кимёвий моддалар ва кимёвий маҳсулотлар (8,4фоиз - 47,7 млрд. сўм), машина ва ускуналар (8,4фоиз -52,9 млрд. сўм) энг кўп сотилган лот тоифалари ҳисобланади.
Ҳудудлар кесимида аукцион лотларнинг умумий суммасининг 69 фоизи Тошкент шаҳри (жами шартномалар ҳажмида 49 фоиз), Қашқадарё вилояти (12фоиз), Тошкент вилояти (8,2фоиз) учта ҳудуддан буюртмачилар томонидан ўтказилди. Бунда ушбу ҳудудларда шартномаларнинг ўртача миқдори 48,9 млн. сўмни ташкил этиб, бу кўрсаткич 19,1 млн. сўмни ташкил этган бошқа ҳудудлар бўйича ўртача 2,6 баробар кўпдир.
Лотнинг эълон қилинган кунидан бошлаб, ким ошди савдоси тугагунига қадар 75 фоиз ҳолларда ўртача вақт етти кунни, 21 фоиз ҳолларда эса 8 кундан 12 кунгача бўлган вақтни ташкил этди. Бундан ташқари, аукцион тугаганидан кейин товарларни етказиб бериш муддати ўртача 9 кунни ташкил этган бўлса, 32,2 фоиз ҳолларда товарлар 5 кун ичида, 51,6 фоиз ҳолларда 6 кундан 14 кунгача ва 16,2 фоиз ҳолларда 15 кундан 62 кунгача етказилган.
Аукцион таҳлили давомида лотларнинг 56,5 фоиз (8504 та лот) муваффақиятли якунланганлиги аниқланди. Шу билан бирга, фақат 11,3 фоиз (ёки 1,704 лот), шу жумладан, буюртмачи ташаббуси билан 23,6 фоиз ва етказиб берувчи ташаббуси билан 71,4 фоиз буюртма бекор қилинди. Лотни бекор қилиш кўрсаткичлари аукцион самарадорлиги индексининг шаклланишига салбий таъсир кўрсатди.
Аукцион самарадорлиги индекси ҳар бир лот учун шартнома суммаси, нархнинг бошланғич баҳодан пасайиши, иштирокчилар сони, савдолар ҳолати, маҳсулот тоифалари ва маълумотлардаги аномалиялар ёки харидларнинг шубҳаси (нархнинг пасайиши ва бошланғич нархдан аномалиялар аниқланган) каби еттита мезон ёки суб-индекслар ёрдамида баҳоланади. Индекс қийматлари -7 дан 7 гача, бу ерда энг ёмон кўрсаткич -7 ва энг юқори кўрсаткич 7 га тенг.
Аукцион самарадорлиги индексининг динамикаси
Аукцион самарадорлиги индекси жорий йил уч ойида 2,04 дан 1,63 гача сезиларли даражада пасайишни бошлади. 2021 йилнинг тегишли даври билан таққослаганда индекс қиймати 25,5 фоизга камайди ва 2021 йил декабрига нисбатан пасайиш 36,2 фоизни ташкил этди, бу асосан муваффақиятли бажарилган шартномалар фоизининг 75 фоиздан 50 фоизгача пасайиши ва давлат харидлари тизимида янги қоидаларни жорий этиш билан боғлиқ.
Ўзбекистон Республикасининг "Давлат харидлари тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ, 2022 йил 1 январдан бошлаб энг яхши таклифларни ва тендер харидларини танлаш тартиблари электрон шаклда амалга оширилди, шу билан бирга 2022 йилдан бошлаб давлат харидларининг барча иштирокчилари "xarid.uzex.uz" давлат харидларининг ягона ахборот порталига ўтди.
Бундан ташқари, давлат харидлари мезонларига ўзгартиришлар киритилди, масалан, электрон дўкон учун лимитни 25 дан 2500 БРВ (2022 йил 1 июндан бошлаб базавий ҳисоб-китоб қиймати 300 минг сўм) гача ошириш, бюджет мижозлари ва корпоратив мижозлар учун 25 минг БРВ гача, шу билан бирга бир молиявий йил давомида бюджет буюртмачисига бир хил турдаги товарларни давлат харидларини 10 минг БРВгача бўлган миқдорда амалга оширишга рухсат берилади.
Аукционнинг умумий мезонлари бюджет ташкилотлари учун 25 мингдан 6 минг БРВгача, корпоратив мижозлар учун 25 минг БРВгача кўтарилди. Бюджет учун 6 минг БРВ гача ва корпоратив мижозлар учун 25 минг БРВ гача бўлган мезон билан "энг яхши таклифни танлаш" янги турдаги харидлар қўшилди.
Базавий ҳисоб-китоб қийматида давлат харидларининг умумий мезонлари (БРВ)
Харид тури | Харид қилиш қисми | 24.07.2021 | 10.04.2018 | ||
Бюджет | Корпоратив | Бюджет | Корпоратив | ||
Электрон магазин | Маҳсулот | 2500 (10000*) | 25000 | 25 (2500*) | до 250 |
Электрон магазин | Иш ва хизмат | 50 (500*) | 100 (1000*) | ||
Аукцион | Маҳсулот | 6000 | 25000 | 2500 | до 5000 |
Энг яхши таклифни танлаш (Танлов) | Маҳсулот | 6000 | 25000 | 2500 - 6000 | от 5000 до 25000 |
Энг яхши таклифни танлаш (Танлов) | Иш ва хизмат | 6000 | 25000 | 25-6000 | от 25 до 25000 |
Тендер | Маҳсулот, иш ва хизмат | > 6000 | > 25000 | > 6000 | более 25000 |
* бир молия йили учун максимал миқдор
Янги мезонлар билан янги имкониятлар пайдо бўлди, масалан, электрон дўкон мезонларини ошириш ва "энг яхши таклифни танлаш" харидларининг янги турини яратиш ўтказилган аукционлар сонига таъсир кўрсатди. 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 2022 йилнинг биринчи чорагида лотлар сони 37 фоизга камайди.
Бундан ташқари, индекснинг аукцион лотлари шартномаси суммаси каби асосий кўрсаткичлари (суб-индекслари) шуни кўрсатдики, 2021 йилнинг биринчи чорагига нисбатан лотларнинг 43 фоизи 1 млн. сўмдан 10 млн. сўмгача, 2 фоиз пункти паст тузилган. 10 млн.дан 100 млн.гача бўлган гуруҳига лотларнинг 19,5 фоизи киради, бу ўтган йилга нисбатан 11 фоиз пунктга паст, 100 мингдан 1 млн.гача бўлган гуруҳига эса лотларнинг 30 фоиз, ўтган йилга нисбатан 12,6 фоиз пунктга юқори лотлар киради. Бироқ, лотлар қиймати 1 миллиард сўмдан ортиқ бўлган гуруҳ 2021 йилнинг биринчи чорагига нисбатан 0,34 фоиз пунктга кўп.
Аукцион лотларининг шартнома суммаси бўйича тақсимланиши
Аукцион лотларининг шартнома қийматлари гуруҳлари бўйича тақсимланишининг таҳлили аукцион иштирокчилари (таъминотчилари) сони ҳам унинг тақсимотини сезиларли даражада ўзгартирганини кўрсатди. Масалан, 2022 йилнинг биринчи чорагида 77фоизга яқин иштирокчи 10 млн. сўмгача бўлган лотларда иштирок этган бўлса, ўтган йилга нисбатан бу 11 фоизга кўп.
Ҳар бир лотнинг ўз ҳолати ёки шартномани бажариш ҳолати мавжуд бўлиб, у товар етказиб берилгунга қадар маълум вақт давомида ўзгариб туради, жами 8 турдаги мақомлар мавжуд ва ҳар бир мақом ўз коэффициентларига эга. Ушбу мезон индексни шакллантиришдаги асосий кўрсаткичдир, чунки шартнома ҳолатига қараб индекс салбий қийматга эга бўлиши мумкин.
Лотлар сони ва лотлар ҳолати бўйича индекснинг ўртача қиймати
Лот мақоми | I-кв 2022 | I-кв 2021 | ||
Лотлар сони (фоиз) | Ўртача индекс қиймати | Лотлар сони (фоиз) | Ўртача индекс қиймати | |
Бажарилди | 56 | 2,80 | 69 | 3,16 |
Тўланган | 15 | 1,38 | 0 | 1,49 |
Тугатилган | 11 | -1,93 | 18 | -1,76 |
Қайта тикланган ва бажарилган | 8 | 2,24 | 10 | 2,27 |
Етказиб бериш муддати тугаган | 5 | -0,43 | 2 | -0,42 |
Тўлов кутилмоқда | 3 | 0,82 | 0 | -0,43 |
Бекор қилинган-тўланмаган | 2 | -1,33 | 1 | -1,46 |
Тўлов муддати тугаган | 0 | -0,42 | 0 | 0 |
2022 йилнинг биринчи чорагида "Бажарилган" мақомига эга лотларнинг улуши ўртача индекс қиймати 2,8 га тенг бўлган лотлар умумий сонининг 56 фоизини ташкил этган бўлса, ўтган йилда эса бу кўрсаткичлар 69 фоиз ва ўртача индекс қиймати 3,16 ни ташкил этди. "Тўланган" мақомига эга лотлар 15 фоизни ташкил қилади, бу харидларни амалга ошириш жараёнидаги қийинчиликлар билан боғлиқ, баъзи лотларни бажариш ёки тугатиш учун кўпроқ вақт талаб этилади.
"Тугатилган" мақомга эга лотларнинг улуши 11 фоиз, бу 2021 йилнинг 1-чорагига нисбатан 7 фоиз пунктга паст, аммо ушбу гуруҳдаги лотлар учун ўртача индекс қиймати -1,93 ни ташкил этади, бу 2021 йилнинг 1-чорагига қараганда 10фоиз паст.
Тадқиқот натижаларига кўра, 5 дан ортиқ лот (бюджет – 362, корпоратив мижозлар - 260) эълон қилган мижозлар рейтинги шакллантирилди
Бюджет буюртмачилари орасида рейтингнинг қуйи қисмида Бухоро шаҳар Мактабгача таълим бошқармаси (362-ўрин, шартномалар 100 фоизи бекор қилинган, аукционларнинг 67 фоизига нисбатан юқори нарх пасайтирилган), Гулистон туман Бандликка кўмаклашиш маркази (361-ўрин), Туризмни ривожлантириш вазирлигининг Андижон вилоят бошқармаси( 360-ўрин, аукционларнинг 93 фоизига нисбатан юқори нарх пасайтирилди), Шўрчи туман санитария-эпидемиология ва аҳоли саломатлигини муҳофаза қилиш маркази (359-ўрин, аукционларнинг 70фоиз учун нисбатан юқори бошланғич нархлар), Тошкент вилояти Оҳангарон Давлат ўрмон хўжалиги (358-ўрин) ва Ангор тумани тиббиёт бирлашмаси (357-ўрин).
Корпоратив мижозлар орасида энг паст рейтинг
“Полипропилен қувурлар” МЧЖ (260-ўрин, шартномаларнинг 100 фоизи тугатилди), "Урганчтрансгаз" УК (259-ўрин, аукционларнинг 36 фоизи учун нисбатан юқори бошланғич нархлар), "Ўзтрансгаз" АК Самарқанд магистрал газ қувурлари бошқармаси (258-ўрин), Денов тумани Халқ банки филиали (257-ўрин) ва “Rubicon Wireless Communication” МЧЖ ҚК (256-ўрин).
Таб. 1. Бюджет мижозлари рейтинги
Рейтинг | Мижозлар | Лотлар сони | Имзоланган шартномалар миқдори (млн. сўм) | Индекс |
1 | Наманган шаҳар ободонлаштириш бошқармаси | 8 | 41,6 | 3,64 |
2 | Жиззах шаҳар ободонлаштириш бошқармаси | 7 | 34,2 | 3,47 |
3 | Иштихон тумани Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш бўлими | 6 | 34,6 | 3,32 |
4 | Давлат жисмоний тарбия ва спорт университети қошидаги жисмоний тарбия ва спорт илмий тадқиқот институти | 7 | 2,2 | 3,27 |
5 | Сирдарё-Сўх ирригация тизимлари насос станциялари ва энергетика бошқармаси | 9 | 117,4 | 3,20 |
6 | Давлат санитария-эпидемиология назорати маркази | 6 | 4,6 | 3,11 |
7 | Чирчиқ тиббиёт бирлашмаси | 7 | 53,6 | 3,10 |
8 | Ёшлар билан ишлаш агентлиги Қорақалпоғистон Республикаси бўлими | 8 | 86,5 | 3,05 |
9 | Оққўрғон тумани ирригация бўлими | 8 | 15,7 | 3,05 |
10 | Мустақиллик майдонини ободонлаштириш, кўкаламзорлаштириш ва сақлаш бошқармаси | 10 | 260,1 | 3,04 |
11 | Нукус шаҳридаги Моно-марказ | 7 | 6,6 | 3,04 |
12 | Самарқанд вилояти матбуот ва ахборот бошқармаси | 7 | 23,8 | 3,03 |
13 | Косонсой туман ободонлаштириш бошқармаси | 8 | 33,3 | 2,99 |
14 | Тошкент шаҳрида «ММФИ» миллий тадқиқот ядро университети» федерал давлат автоном олий таълим муассасаси | 9 | 10,5 | 2,98 |
15 | Қўшработ тумани санитария-эпидемиологик осойишталик маркази | 7 | 15,5 | 2,98 |
--- | - - - | - - - | - - - | - - - |
348 | Бухоро Моно-маркази | 7 | 13,5 | 0,44 |
349 | Элликқалъа тумани тиббиёт бирлашмаси | 10 | 42,5 | 0,43 |
350 | Хоразм вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази | 13 | 1 334,4 | 0,40 |
351 | Тошкент Давлат Стоматология институти | 11 | 990,3 | 0,32 |
352 | Наманган тумани ёшлар китоби | 6 | 48,6 | 0,32 |
353 | A. Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси | 11 | 58,8 | 0,28 |
354 | Илғор технологиялар маркази | 8 | 1 127,6 | -0,06 |
355 | Мирзо-Улуғбек тумани ҳокимлиги | 6 | 558,5 | -0,33 |
356 | Денава тумани санитария-эпидемиологик осойишталик маркази | 10 | 5,6 | -0,40 |
357 | Ангор тумани тиббиёт бирлашмаси | 11 | 3,3 | -0,66 |
358 | Тошкент вилояти Оҳангарон Давлат ўрмон хўжалиги | 6 | 61,4 | -0,66 |
359 | Шўрчи тумани санитария-эпидемиологик осойишталик маркази | 10 | 26,6 | -0,85 |
360 | Туризмни ривожлантириш вазирлиги Андижон вилоят бошқармаси | 15 | 184,3 | -0,85 |
361 | Гулистон тумани бандлик маркази | 6 | 7,0 | -1,24 |
362 | Бухоро Мактабгача таълим бошқармаси | 6 | 531,2 | -1,54 |
Таб. 2. Корпоратив мижозлар рейтинги
Рейтинг | Мижозлар | Лотлар сони | Имзоланган шартномалар миқдори (млн. сўм) | Индекс |
1 | "Ахборотлаштириш бош маркази" ДУК | 7 | 8,9 | 3,42 |
2 | "Элликқалъа тумани автомобил йўлларидан фойдаланиш" УК | 6 | 3,5 | 3,37 |
3 | АТБ "TURON BANK" | 6 | 535,9 | 3,29 |
4 | "Дон-Халқ Ризқи"АЖ | 21 | 74,0 | 3,01 |
5 | Шеробод тумани "Агробанк" АТБ | 17 | 12,0 | 2,93 |
6 | "Ўзбек геология қидирув" АЖ Шарқий қурама ГРЭ | 46 | 193,8 | 2,92 |
7 | "Kamalak Grand Group" МЧЖ | 16 | 11,6 | 2,86 |
8 | "Тошкент Республика Фонд биржаси"АЖ | 7 | 11,2 | 2,84 |
9 | "Нукус халқаро аэропорти" МЧЖ | 6 | 37,9 | 2,83 |
10 | Марказий Банк Сирдарё вилояти | 10 | 20,8 | 2,81 |
11 | "Электр жиҳозлари" корхонаси | 6 | 3,5 | 2,80 |
12 | Тошкент шаҳар ҳокимлиги Давлат кадастр палатаси | 17 | 101,0 | 2,79 |
13 | "Ўзсаноатқурилишбанк"АТБ Киргулин филиали | 6 | 9,0 | 2,79 |
14 | "Масофавий электр таъминоти"корхонаси | 40 | 57,7 | 2,77 |
15 | "Янгиобод тумани автомобил йўлларидан фойдаланиш" УК | 8 | 15,5 | 2,75 |
--- | - - - | - - - | - - - | - - - |
247 | "Чортоқ тумани автомобил йўлларидан фойдаланиш” УК | 31 | 253,0 | 0,24 |
248 | "UZ AUTO COMMERCIAL VEHICLES MANAGEMENT" МЧЖ | 11 | 147,3 | 0,24 |
249 | "Topalang HPD Platinum" МЧЖ | 7 | 110,7 | 0,18 |
250 | "Қурилиш монтаж ва таъмирлаш" УК | 6 | 111,6 | 0,18 |
251 | "Ҳудудгаз" газ таъминоти АЖ Сирдарё филиали | 18 | 30,5 | 0,00 |
252 | Миллий гвардиянинг Бухоро вилоят хавфсизлик бошқармаси | 11 | 147,4 | -0,02 |
253 | "MUBORAK IEM" АЖ | 19 | 260,7 | -0,14 |
254 | "Ўзтест"илмий-синов ва сифат назорати маркази ДМ | 8 | 148,5 | -0,16 |
255 | "UZ-DONGJU PEINT KOMPANI" МЧЖ | 16 | 4 490,7 | -0,17 |
256 | "Hududgaz komplektatsiya" УК | 8 | 17,3 | -0,17 |
257 | "Rubicon Wireless Communication" МЧЖ ҚК | 7 | 6,5 | -0,24 |
258 | "Халқ банк" АТБ Денов туман филиали | 14 | 8,1 | -0,49 |
259 | "Ўзтрансгаз"АЖ Самарқанд магистрал газ қувурлари бошқармаси | 9 | 63,3 | -0,58 |
260 | "Ўзганчтрансгаз" УК | 14 | 1 286,0 | -0,59 |
Ҳасанжон Мажидов,
Бахтиёр Исмоилов,
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази бош илмий ходимлари.