Бугунги кунда мамлакатимизда саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтириш ва экспортни қўллаб-қувватлаш, қўшимча ишчи ўринларини яратиш мақсадида кенг кўламли ишлар олиб борилиб, тадбиркорларга бир қанча қулайлик ва енгиликлар яратилмоқда.

Ўтган 2021 йилда ва 2022 йилнинг дастлабки ярми давомида 12 мингдан ортиқ тадбиркорларимиз томонидан 5,7 миллиард долларлик турли хил технологик асбоб-ускуналар импорт қилинган. Бу товарни қайта ишлаш учун жуда катта имконият деганидир. 

Жорий йилнинг 6 ойи давомида 112 та тадбиркорлик субъектлари томонидан 260 миллион АҚШ долларига тенг бўлган товарлар “Божхона ҳудудида қайта ишлаш” божхона режимига расмийлаштирилиб, 239 миллион АҚШ долларига тенг қайта ишланган тайёр маҳсулотлар экспортга йўналтирилган. 

Ривожланган мамлакатларнинг ташқи савдосида “Божхона ҳудудида қайта ишлаш” божхона режимининг ўрни юқори ҳисобланади. Мисол учун, қайта ишланган маҳсулотларининг умумий экспортдаги улуши Хитойда 35 фоизни (872 млрд долл.), Европа Иттифоқида 10 фоизни (256 млрд долл.), Туркияда 41 фоизни (65 млрд долл.) ташкил этади. 

Бу борада Ўзбекистонда ҳам мавжуд салоҳиятдан фойдаланиб, юқори кўрсаткичларга эришиш мумкин. Бунда Ўзбекистон Республикаси Президентининг жорий йил 25 апрелдаги “Божхона ҳудудида қайта ишлаш” божхона режимини қўллашни соддалаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармони муҳим роль ўйнамоқда.  

Эътиборли жиҳати шундаки, ушбу фармон билан товарларни қайта ишлаш операциялари рўйхати қадоқлаш, ўраш, саралаш, тозалаш, бошқа товарларга мослаштириш ва ускуналарни модернизация қилиш хизматлари билан тўлдирилди. Энг катта енгилликлардан бири мазкур жараёнларни амалга оширишда тадбиркорлар ҳеч қандай божхона тўловлари тўламайди. 

Товарлар экспортида қўлланиладиган божхона йиғимлари ставкалари, имтиёз (шу жумладан, темир йўл тарифлари бўйича), преференциялар, субсидия ва компенсациялар қайта ишлашдан ҳосил бўлган тайёр маҳсулотлар реэкспортига ҳам татбиқ этилмоқда.  

Авваллари товарларни қайта ишлаш натижасида ҳосил бўлган маҳсулотларни реэкспорт қилганда тадбиркорларга енгилликлар бўлмаган. Биргина мисол, товарни қайта ишлаш натижасида ҳосил бўлган маҳсулотни реэкспорт қилишда ташиш харажатининг 50 фоизи компенсация қилиб берилади. Бундан бошқа енгиллик ва имтиёзлар ҳам мавжуд. 

Товарларни қайта ишлашда мувофиқлик сертификати, санитария-эпидемиологик хулоса ҳамда махсус иқтисодий зона иштирокчилари ва ваколатли иқтисодий операторлар томонидан божхона тўловлари таъминоти (суғурта полиси, банк кафолати, гаров шартномаси, кафиллик хати) талаб этилмайди. 

Авваллари товарларни ушбу режимга расмийлаштиришда товар импортида қандай ҳужжат талаб қилинган бўлса, шу ҳужжатларни божхона органига тақдим этиши лозим эди. Албатта бу тадбиркорларда қўшимча вақт ва маблағ сарфига олиб келган. Энди бу қийинчилик ва муаммолар ҳам тарихга айланди. 

Шу вақтга қадар тадбиркор 1 та мувофиқлик сертификат олиш учун 2-3 кун муддат ва 20-30 АҚШ доллари, 1 та СЭС хулосасини олиш учун 4-5 кун муддат ва 30-40 АҚШ доллари миқдорида маблағ сарфлаган. Муҳим жиҳатлардан яна бири шундаки, қайта ишлаш бўйича тайёр маҳсулотларнинг чиқиш меъёрларини тадбиркорлар томонидан белгиланиши жорий этилди. 

Бугунги кунга қадар, қайта ишлаш маҳсулотларини чиқиш нормалари ваколатли орган томонидан амалга оширилиши белгиланган эди. Лекин, тадбиркорлар қайта ишланадиган товарлари бўйича ваколатли органни топа олмасдан вақт йўқотишарди. Энди эса ушбу ваколат тадбиркорларнинг ўзига берилди. Алоҳида таъкидлаш мумкин бўлган жиҳатлардан яна бири, қайта ишлашдан ҳосил бўладиган чиқиндиларни “эркин муомалага чиқариш”да божхона божи қўлланилмайди. 

Вахоланки, бугунги кунга қадар, товарларни божхона ҳудудида қайта ишлашдан ҳосил бўлган чиқиндиларни ички бозорга сотиш божхона божларини тўлаган ҳолда амалга оширилган. 

Эндиликда айнан бир хил турдаги товарларни қайта ишлаш бўйича контрактлар сонидан қатъи назар, 2 йилдан кўп бўлмаган муддатга божхона органи томонидан умумий рухсатнома бериш тартиби жорий этилди. 

Яна бир янгилик – хорижий давлатлар тажрибасидан келиб чиқиб, товарларни таъмирлашда тадбиркорларга қайта ишлаш рухсатномасини олиш талаб этилмайди. 

Алоҳида қайд этиш жоизки, фармонда тадбиркорлар учун яратилган бу каби енгиллик ва қулайликлар аксарият мамлакатларда мавжуд эмас. Шундай экан, бу каби имкониятдан унумли фойдалана билиш зарур. 

Шаҳноза Маматуропова, 
ЎзА мухбири