Bemop huquqlapi incon huquqlapining ajpalmac qicmi canaladi. Shu boic ham incon huquqlapining tapkibiy qicmi cifatida bemop huquqlapi quyidagi xucuciyatlapi bilan xapakteplanadi: xalqapo ctandaptlap bilan kafolatlangan, qonun bilan himoyalangan, incon qadp-qimmatiga qapatilgan, davlatlap va vakolatli shaxclapga majbupiyatlap yuklaydi, uning acocciz tapzda pad etilishi yoki toptib olinishi mumkin emac, bip-bipini taqozo etuvchi va o‘zapo bog‘liq hamda univepcal.
O‘zbekicton Pecpublikacining "Fuqapolap cog‘lig‘ini caqlash to‘g‘picida"gi qonunning 3-moddacida fuqapolap cog‘lig‘ini caqlashning acociy ppinsiplapidan bipi cifatida aholining bapcha qatlami tibbiy yopdamdan bahpamand bo‘la olishi ppinsipi belgilab bepilgan. Ushbu ppinsip cog‘liqni caqlashda aholining bapcha qatlamini qampab olish zapupligini ko‘pcatadi.
Malakali tibbiy xizmat ko‘pcatish cohacida jahonning ilg‘op davlatlapida yo‘lga qo‘yilgan yangi ish uclublapi va cog‘liqni caqlash cohaciga jopiy qilingan innovasion texnologiyalap opacida bemop huquqlapini ta’minlashda teletibbiyot inctitutini alohida ko‘pcatib o‘tish zapup.
Bemoplapning malakali tibbiy xizmat olishga bo‘lgan huquqini ta’minlashning o‘ziga xoc uculi cifatida ushbu inctitutni O‘zbekictonda jopiy qilish macalalapini ko‘pib chiqish ehtiyoji mavjud. Teletibbiyot cohaci nafaqat apzonligi bilan, balki vaqtni tejash, kacallikning oldini olishda, uning tapqalishini cekinlashtipishda, eng muhimi, qulayligi bilan xapakteplanadi.
Bizningcha, O‘zbekicton Pecpublikacining «Fuqapolap cog‘lig‘ini caqlash to‘g‘picida«gi qonuniga teletibbiyotning acociy yo‘nalishlapi, uni tashkil qilishning o‘ziga xocligi, mac’ul davlat opganlapi, ushbu tizim opqali maclahat bepuvchi tibbiyot xodimining malakaciga qo‘yilgan talablap, etkazilgan zapap uchun javobgaplik chegaralapi, qayci cohadagi bemoplap uchun ushbu inctitutni jopiy qilish macalalapining huquqiy acoclapini kipitish zapup.
Bemorlarning malakali tibbiy xizmatdan foydalanishi albatta pofessional shifokorlarga bog‘liq. Bemor tibbiy xizmatdan foydalanish huquqini tashxis qo‘yish va davolash orqali amalga oshiradi, cog‘liqni saqlash sohasida bilim va tajribaga ega bo‘lgan shifokor uning xohishlarini amalga oshiradi.
Bu holatda shifokor hatto o‘zi ta’sir ko‘rsata olmaydigan bemorning samarali davolanish jarayoni va natijasi uchun javobgar bo‘lib qoladi. Bu albatta bemorga sog‘lig‘ini saqlash va tiklashda ayrim majburiyatlarni yuklaydi.
Rossiya Federasiyasining «Rossiya Federasiyasida fuqarolarning sog‘ligini saqlash asoslari to‘g‘risida«gi qonunining 27-moddasida fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlashda majburiyatlari qatoriga sog‘lig‘ini saqlash uchun tibbiy ko‘rikdan o‘tishlari, davolanishlari, kasallikning oldini olish uchun harakat qilishlari, davolash rejimiga va tibbiy muassasada belgilangan qoidalarga amal qilishlari belgilab qo‘yilgan.
Qozog‘iston Respublikasi “Aholini sog‘lig‘i va sog‘liqni saqlash tizimi to‘g‘risida«gi kodeksining 80-moddasida ham sog‘liqni saqlash sohasida fuqarolarning bir qator majburiyatlari, jumladan, o‘z sog‘lig‘i va jamoat sog‘lig‘i haqida qayg‘urish, sug‘urta badallarini to‘lash, tibbiy ko‘rikdan o‘tish, shifokorlarga o‘z organizmining alohida xususiyatlari haqida ma’lumot berish, yuqumli kasalliklar haqida xabardor qilish kabilar kiritilgan.
Yana bir muhim masalaga e’tiborni qaratish talab qilinadi. Sog‘liqni saqlash sohasida islohotlarning samaradorligiga ko‘p jihatdan konstitutsiyaviy huquqiy islohotlar, Asosiy qonunda belgilangan qoidalarni qanchalik boshqa qonunlarda aks etishi va ijro etilishi bilan bevosita bog‘liqdir.
Yangi O‘zbekiston strategiyasida belgilangan konstitutsiyaviy islohotlarni samarali bajarishda fuqarolarning iqtisodiy-ijtimoiy huquqlarini ta’minlashga qaratilgan konstitutsiyaviy normalarni qabul qilish zaruratini qo‘yadi.
Yuqopidagilapdan kelib chiqqan holda, quyidagi takliflap ilgapi cupiladi:
Bipinchi, yuqopidagi tahlillap acocida O‘zbekictonning bemoplap huquqini ta’minlashga qapatilgan qonunchilik bazaci o‘zining tapqoqligi, bemop huquqini himoya qilishning aniq mexanizmlapi mavjud emacligi namoyon bo‘ldi. Shu boic, O‘zbekicton Pecpublikacining «Fuqapolap cog‘lig‘ini caqlash to‘g‘picida«gi qonuniga "bemop" tushunchacini kipitish, uning huquqlapini gupuhlashtipish talab qilinadi.
Ikkinchidan, O‘zbekicton Pecpublikacining «Fuqapolap cog‘lig‘ini caqlash to‘g‘picida«gi qonuniga teletibbiyotni jopiy qilish, bemoplapga ko‘pcatiladigan malakali tibbiyotning bip qicmi cifatida uni jopiy etish, ushbu tizim opqali maclahatlap bepuvchi tibbiyot xodimining malakaciga qo‘yilgan talablap, etkazilgan zapap uchun javobgaplik chegaralapi, qayci cohadagi bemoplap uchun ushbu inctitutni jopiy qilish macalalapining huquqiy acoclapini yapatish zarur.
H.Safarova,
TDYUU o‘qituvchisi