Koronavirus pandemiyasi dunyoda shiddat bilan tarqalgani iqtisodiyotga oʻz taʼsirini oʻtkazmay qolmadi. Shunday boʻlsada, yurtimizdagi banklar oʻz mijozlariga yengillik yaratish maqsadida kredit muddatlarini 1-oktyabrga qadar uzaytirdi.

Koronavirus pandemiyasi dunyoda shiddat bilan tarqalgani iqtisodiyotga oʻz taʼsirini oʻtkazmay qolmadi. Shunday boʻlsada, yurtimizdagi banklar oʻz mijozlariga yengillik yaratish maqsadida kredit muddatlarini 1-oktyabrga qadar uzaytirdi.

Ayni vaqtda mijozlar qoʻlidagi 26,5 trillion soʻmlik kreditning 19 trillioni yuridik shaxslarga tegishli boʻlsa, qolgani aholiga berilgan. Pandemiya munosabati bilan kredit olgan 85 foiz jismoniy shaxslarning toʻlov muddati uzaytirilgan. Agarda 1-oktyabrdan karantin holati yumshab, iqtisodiy faollik tiklansa, banklar mijozlar bilan hisob-kitob oʻtkazadi. Biroq, korxona faoliyati tiklanmagan boʻlsa, banklar ularga alohida yondashadi.

Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki joriy yilning sakkiz oyida tadbirkorlik subyektlariga ajratgan kreditlari qoldigʻi 40,7 trillion soʻmga (24,2 foiz) va aholiga ajratilgan kreditlar qoldigʻi 10 trillion soʻmga (25,3 foiz) oʻsganligini koʻrish mumkin.

Aholining talabi oshgan bilan banklar hammaga ham kredit ajratavermaydi, albatta. Misol uchun, uy-joy uchun uzoq muddatga kredit olgan shaxsning bu kabi xizmatdan yana foydalanish imkoniyati cheklanib qolmoqda. Roʻzgʻorga kerakli jihozlarni xarid qilishni istagan shaxs qaysi hollarda bankdan umid qilsa boʻladi? Koʻpchilik yurtdoshlarimiz uchun qiziq boʻlgan bu kabi savollarga Markaziy bank boshqaruvi raisi Mamarizo Nurmuratov javob berdi.

- Jahon bank amaliyotida qarz yuki, yuklamasi, degan tushuncha bor, - deydi M.Nurmuratov. - Agarda shaxs ipoteka yoki boshqa uzoq muddatli kredit olgan va oylik toʻlovlar daromadining 50 foizini tashkil etsa, banklar yangi kredit berishdan tiyiladi. Agar daromadning 50 foizdan pasti qarzga yoʻllangan va yana oʻsha 50 foizga yetguncha yangi kredit olish mumkin. Yetmasa, banklar rad etish huquqiga ega. Oʻylab koʻring, axir, qarz yuklamasi 100 foiz oylik darajasida boʻlsa, u odam nimani evaziga yashaydi. Qayd etish kerakki, bunda bitta shaxsni nazarda tutayotganim yoʻq, oilaviy daromad toʻgʻrisida aytayapman.

- Odatda tayinli ish joyi boʻlmagan, kam taʼminlangan odamlarda kreditga ehtiyoj yuqori boʻladi. Nega, bizda kam taʼminlaganlarni qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan kreditlar tizimi rivojlanmagan?

- Yurtimizda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga eʼtibor qaratilmoqda. Kam taʼminlangan, iqtisodiy ahvoli ogʻirroq boʻlgan aholi qatlamiga kredit ajratish borasida davlat dasturi belgilangan. Unga koʻra, 50 million soʻmgacha mablagʻ hech qanday garovsiz, sektorlar tavsiyanomasi bilan beriladi.

Bu tizim 2018-yilda boshlagan boʻlib, hozirgacha 9,5 trillion soʻmlik kreditlar ajratilgan. Bu mablagʻdan bir million nafarga yaqin aholi foydalandi. Tizimni rivojlantirish uchun davlat hisobidan bu yil ham 2 trillionga yaqin qoʻshimcha mablagʻ ajratilgan. Yil oxiriga qadar yana bir trillion yoʻnaltirish moʻljallangan. Toʻgʻri, bu pullar hammaga yetmasligi mumkin. Ammo, koʻproq mablagʻ ajratilmayotganining oʻziga yarasha sabablari bor. Misol uchun, oʻtgan yillarda berilgan kreditlarning asosiy qismi joriy yilning 1-oktyabrigacha boʻlgan muddatda qaytishi kerak edi. Ammo, ularga yana imtiyoz berishga majbur boʻldik. Agar pandemiya davom etsa, biz eski kreditlarni uzaytirishimiz mumkin, yangilarini berishda qiyinchilik boʻlishi mumkin.

- Keyingi vaqtlarda issiqxona va chorvachilik yoʻnalishlarida kreditlarga talab oshmoqda. Biroq, mablagʻni naqd pul shaklida emas, qaysidir firmalarga oʻtkazish qator savollarni yuzaga chiqarmoqda. Misol uchun, bunday amaliyot tufayli 5 million soʻmlik qoramol narxi 10 millionga aylanib qolmoqda?

- Oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish doirasida eng asosiy va koʻp kreditlar aynan shu ikki yoʻnalishda berilmoqda. Toʻgʻri, bu holatda isteʼmolchi sifatida siz haqsiz. Qoramolni arzon olishga ham haqlisiz. Lekin, jarayonga makroiqtisodiy nuqtayi nazardan ham qarashimiz shart. Koʻpchilik yaxshi eslaydi, 2016-yilda qoramolchilik, parrandachilik, limonchilikni rivojlantirish uchun aholiga koʻp miqdorda kreditlar berildi. Shunda, aynan qoramol xaridi uchun 2,7 trillion ajratilgan edi. Soʻngra goʻshtni va qoramolni narxi keskin oshib ketdi. Nima uchun, chunki, mavjud qoramollarning maʼlum egasi bor. Siz yangi qoramol egasi boʻlmoqchisiz, lekin qoramol soni koʻpaygani yoʻq. Bu oʻz - oʻzidan narxlarni oshishiga olib keldi. Shu sababli biz viloyat hokimliklariga tuyoq sonini koʻpaytirgan holda aholiga kredit berishni talab qildik.

Naqd pul shaklida ham beriladigan kreditlar bor. Misol uchun, vodiy viloyatlarida kasanachilar, hunarmandlar koʻp. Doʻppidoʻzlar, kashtachilarga kreditni naqd pul shaklida beramiz. Yaʼni kartochkaga tushirib beriladi. Nonvoylarga kreditning 30 foizi naqd pulda qolgani plastik kartochkaga tashlab berilmoqda. Bunday shaxslar berilgan tavsiyanomada faoliyatining maʼlum qismi bozorda naqd pul bilan bogʻliq ekani koʻrsatiladi.

- Bizda ham kreditlar miqdori boshqa davlatlardagi kabi 5-10 foizga tushishi mumkin-mi? Bu borada qanday choralar koʻrilmoqda?

- Bizda ham yildan yilga pasayib bormoqda. Misol uchun, Markaziy bankning asosiy stavkasi 14 foiz etib belgilangani bunda muhim omil boʻlmoqda. Milliy valyutadagi kreditlar boʻyicha oʻrtacha tortilgan foiz stavkalari 20,6 foizgacha pasaydi. Xususan, yuridik shaxslar kreditlari boʻyicha foiz stavkalari yil boshidagi 24,3 foizdan 19,5 foizgacha, jismoniy shaxslar kreditlari boʻyicha esa yil boshida 28,1 foizdan 22,3 foizgacha pasaydi. 5-10 foiz boʻlishi uchun inflyatsiya 5 foizga tushishi kerak boʻladi. Balki, 2023-yilga borib, ana shunday natijaga erisharmiz.