2 июнь куни Туркиянинг Истанбул шаҳрида Украина билан Россия ўртасида тинчлик музокараси давом эттирилади. Учрашув арафасида Украина томони Россияга тақдим этиладиган тинчлик таклифи матнини эълон қилди.

Битимнинг асосий тамойили ва музокара жараёни бир неча мақсадни назарда тутади.

Масалан, мулоқотни бошлаш учун зарур шарт ва асос сифатида ҳаво, қуруқлик ва денгизда тўлиқ, сўзсиз ўт очишни тўхтатиш таклифи илгари сурилган.

Ишончни мустаҳкамлаш чораси ва гуманитар масала, жумладан депортация қилинган ва ноқонуний кўчирилган барча украиналик болаларни сўзсиз қайтариш, “ҳамма ҳамма учун” тамойили асосида барча ҳарбий асирларни алмашиш, РФ томонидан ҳамма гаровга олинган фуқароларни озод қилиш таклифи билдирилган.

Шунингдек, матнда агрессияни такрорламаслик, барқарор тинчлик ва хавфсизлик учун доимий асосни тиклаш ва янги тажовузнинг олдини олиш зарур, дейилган.

Украина ишончли хавфсизлик кафолатини олиши керак, томонлар келишув бажарилишини таъминлаши учун халқаро ҳамжамиятни музокарага таклиф қилади.

Суверенитет борасида Украина бетараф позиция танлашга мажбур эмас. Яъни Евро-Атлантика ҳамжамияти сари йўл танлаши, ЕИга аъзолик учун ҳаракат қилиши мумкин. НАТО аъзолигига – альянснинг барча аъзолари розилиги билан эришилади. Украина Қуролли кучларининг сони, жойлашуви ва бошқа жиҳатлари, шунингдек Украина ҳудудида дўст давлатлар қўшинларини жойлаштириш бўйича ҳеч қандай чеклов бўлиши мумкин эмас.

Лойиҳанинг ҳудудий муаммога бағишланган яна бир бандида халқаро ҳамжамият томонидан Россиянинг 2014 йилдан буён олиб борган ҳудудларни эгаллаш сиёсати тан олинмаслиги таъкидланган. Алоқа чизиғи музокара учун бошланиш нуқтаси ҳисобланади. Ҳудудий масала фақат тўлиқ ва сўзсиз ўт очиш тўхтатилгандан кейингина муҳокама қилинади.

Санкция борасида ҳам таклифлар билдирилган. Баъзи чекловлар бекор қилиниши мумкин, лекин босқичма-босқич ва аста-секин, риоя қилинмаслик ҳолатида “дарҳол орқага қайтиш” механизми (snapback) асосида. Бундан ташқари музлатилган Россия активлари Украинани тиклаш учун ишлатилади ёки товон тўланмагунча музлатилган ҳолда қолади.

Мазкур битимни амалга ошириш ва мониторинг қилиш бўйича аниқ, мувозанатли ва эришиш мумкин бўлган йўл харитаси келишиб олинади. Кейинги қадам – ўт очишни тўхтатиш ва етакчилар учрашуви кун тартибини келишиш.
Истанбулдаги учрашувдан сўнг томонлар АҚШ ва Европа иштирокида қуйидаги масалалар бўйича музокарани давом эттиради: тўлиқ ва сўзсиз ўт очишни тўхтатиш механизми ва мониторинги, ишончни мустаҳкамлаш чораси, асосий мавзулар бўйича бўлажак лидерлар йиғилиши кун тартиби ва тузилишини тайёрлаш, келишиш.

Ҳаво, қуруқлик ва денгизда 30 кун тўлиқ ва сўзсиз ўт очишни тўхтатиш (ҳар 30 кунда узайтириш имконияти билан). Қўшма Штатлар бошчилигида ва бошқа давлатлар томонидан қўллаб-қувватланган ўт очишни тўхтатиш мониторинги.

Истанбул музокарасидан сўнг муваффақиятли амалга оширилган асир алмашинувидан кейин томонлар “ҳамма ҳамма учун” тамойили асосида барча ҳарбий асирларни алмашиш жараёнини давом эттиради. РФга депортация қилинган ва кўчирилган барча украиналик болаларни сўзсиз қайтариш, шунингдек барча маҳбус фуқароларни озод қилишга келишилади. Ушбу чора-тадбирлар 2014 йил февраль ойидан бошлаб қўлга олинган барча тоифадаги шахсларни қамраб олади.

Украина ва Россия етакчилари якуний тинчлик келишувининг асосий параметрларини келишиш учун учрашади. Раҳбарлар даражасида келишилган якуний тинчлик битимининг асосий мавзулари қуйидагилар:

Ҳарбий ҳаракатни доимий ва тўлиқ тўхтатиш. Хавфсизлик кафолатини таъминлаш ва янги тажовузнинг олдини олиш. Ҳудудий масалалар.   Иқтисодиёт, товон тўлаш, қайта қуриш. Шартномани бузганлик учун жавобгарлик.  Якуний тинчлик шартномасини тузиш.

Ўз навбатида Истанбулдаги музокарада рус делегациясига раҳбарлик қилаётган Владимир Мединский (Россия Президенти ёрдамчиси – таҳририят) Россия Украинадан можарони тинч йўл билан ҳал қилиш бўйича меморандум нусхасини олганини маълум қилди, деб хабар тарқатди RT телеканали.

Унинг сўзларига кўра, ҳужжат украин ва инглиз тилларида топширилган.

РФ мудофаа вазири ўринбосари Александр Фомин Истанбул музокараси Киевнинг ҳужумларига қарамай, бўлиб ўтади, деган.

“Reuters” хабарига кўра, Киев таклиф қилаётган тинчлик келишуви лойиҳасидаги талаблар аввал илгари сурилган шартларга ўхшаш. Украина Қуролли кучларини қуроллантириш бўйича чекловлар йўқлиги, озод қилинган ҳудудлар Россиянинг бир қисми сифатида халқаро миқёсда тан олинмаслиги таъкидланиб, товон пули тўлаш талаб қилинмоқда.

С.Раҳимов,

ЎзА