Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасидаги ҳамкорлик сўнгги йилларда изчил ривожланиб, иқтисодий, сиёсий ва маданий соҳаларда янги имкониятлар очмоқда. “Умумий имтиёзлар тизими плюс”нинг (GSP+)  тизими доирасидаги савдо имтиёзлари Ўзбекистон маҳсулотларининг Европа бозорига чиқишига йўл очиб, экспорт салоҳиятини оширишга хизмат қилмоқда.

Европа Иттифоқи мамлакатимизда “яшил” иқтисодиёт, таълим ва инновациялар соҳаларида амалга оширилаётган ислоҳотларни ҳам қўллаб-қувватлаб, узоқ муддатли стратегик шерикликни мустаҳкамлашга интилмоқда. 

Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорлик қандай ривожланмоқда? Сўнгги йилларда қайси соҳаларда ҳамкорлик жадаллашяпти? Шу ва шу каби саволларга жавоб олиш учун  ЎзА мухбири Европа Иттифоқининг Ўзбекистондаги элчиси Тойво Клаар билан суҳбатлашди.

– Европа Иттифоқи ва Ўзбекистон ўртасидаги савдо алоқалари йилдан йилга фаоллашмоқда, – дейди Тойво Клаар. – Мамлакат иқтисодиётининг тезкор ўсиши шароитида томонлар ўртасида экспорт ва импорт ҳажми ортаётир. Айниқса, Европа Иттифоқи томонидан Ўзбекистонга “GSP+” тизимининг тақдим этилиши ўзбек экспортчилари учун қўшимча имкониятлар яратди. Натижада, 2023 йилда Ўзбекистоннинг Европа Иттифоқига экспорти тахминан 1 миллиард еврони, импорт эса 4,5 миллиард еврони ташкил этди. Европа Иттифоқидан Ўзбекистонга экспорт қилинаётган маҳсулотлар қаторида, айниқса, машинасозлик ускуналари ва юқори технологияли маҳсулотлар муҳим ўрин тутади. Ўзбекистондан Европа Иттифоқига экспорт қилинаётган маҳсулотлар ассортименти ҳам кўпайди. Илгари асосан тўқимачилик маҳсулотлари етказиб берилган бўлса, ҳозирги кунда фармацевтика маҳсулотлари ҳам экспорт қилинмоқда. Бу “GSP+”  тизимининг амалдаги самарасидир. Чунки бу тизим Ўзбекистон маҳсулотларини божсиз Европа бозорига чиқариш имконини бермоқда.

– Европа Иттифоқи Ўзбекистондаги иқтисодий ислоҳотларни қандай қўллаб-қувватламоқда? Бу борадаги устувор йўналишлар нималардан иборат?

–Мен учта устувор йўналишни алоҳида таъкидлаган бўлар эдим. Биринчиси – яхши бошқарув, иккинчиси – “яшил” иқтисодий ўтиш, учинчиси эса агросаноат сектори.

Яхши бошқарув энг биринчи ўринда туради, чунки у барча жараёнлар учун асос ҳисобланади. Яхши бошқарув деганда қонун устуворлиги, шаффоф тартиб-таомиллар, инвестиция муҳити назарда тутилади. Бундай муҳит янги сармоялар оқимини рағбатлантириб, инвесторларга ўз маблағларининг ҳимояланганига ишонч билдиради. Шунинг учун бу энг асосий ва муҳим омилдир. Албатта, коррупцияга қарши курашиш ҳам ушбу жараённинг ажралмас қисми. Яқинда Президент Шавкат Мирзиёев бу масаланинг муҳимлигини алоҳида таъкидлади ва биз Ўзбекистонни коррупцияга қарши кураш ҳамда умумий равишда яхши бошқарувни такомиллаштириш борасида тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. Бу эса мамлакатга кўпроқ инвестиция жалб қилишга ёрдам беради.

“Яшил” иқтисодий ўтиш масаласига келсак, бу ерда сув ва энергия масаласи ниҳоятда муҳим. Бир томондан Ўзбекистон янги энергия манбаларини ривожлантириши зарур. Бу Президент юритаётган сиёсатнинг  устувор йўналишларидан бири эканини кўп бора эшитганмиз. Шу билан бирга сув кам учрайдиган ресурс бўлиб, уни муҳофаза қилиш ва самарали фойдаланиш лозим. Европа Иттифоқи бу борада Ўзбекистон ҳукумати билан ҳамкорлик қилмоқда. Албатта, агросаноат сектори ҳам жуда муҳим. У юқоридаги икки йўналиш билан боғлиқ бўлса-да, энг аввало, сифатли маҳсулот ишлаб чиқаришни назарда тутади. Бу нафақат экспорт, балки маҳаллий истеъмолчилар учун ҳам жуда аҳамиятли. Улар истеъмол қилаётган маҳсулот сифатли ва хавфсиз бўлиши керак. 

–Ашхободда 27 март куни Европа Иттифоқи – Марказий Осиё вазирлар учрашуви бўлиб ўтди. 4 апрель куни эса Самарқандда Европа Иттифоқи – Марказий Осиё биринчи саммити ўтказилади. Ушбу халқаро тадбирлар Марказий Осиёдаги минтақавий ҳамкорликка қандай таъсир кўрсатиши кутилмоқда?

–Бу бизнинг муносабатларимиз қанчалик жадал ривожланаётганини кўрсатади. Яқинда Ашхободда Европа Иттифоқи – Марказий Осиё вазирлар учрашуви бўлиб ўтди Шунингдек, Олий вакил Кая Каллас Ўзбекистонга ташриф буюриб, Президент Мирзиёев билан муҳим учрашув ўтказди.

Таъкидлаганингиздек, 4 апрель куни Самарқандда Европа Иттифоқи – Марказий Осиё биринчи саммити ўтказилади. Бу бизнинг муносабатларимиз ҳақиқатан ҳам кенгайиб, чуқурлашиб бораётганини кўрсатади. Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё  икки минтақа бўлиб, улар барқарорлик, халқаро ҳуқуқнинг муҳимлиги, халқаро ҳуқуқ ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти мажбуриятларига риоя қилиш каби умумий манфаатларга эга. 

Шунингдек, бу икки минтақа ўртасидаги муносабатларни кенгайтириш, хусусан, савдо ва инсонлар ўртасидаги алоқаларни ривожлантириш муҳим саналади. Шундай экан, мен бу ривожланишни жуда муҳим деб биламан. Биз Марказий Осиё етакчилари, жумладан,  Президент Шавкат Мирзиёев  томонидан бешта Марказий Осиё мамлакатлари ўртасидаги ҳамкорликни янада кучайтиришга катта эътибор қаратилаётганига гувоҳ бўляпмиз. Буни қўллаб-қувватлаймиз ва бундай минтақавий ҳамкорликнинг аҳамиятини алоҳида эътироф этамиз.

Биз Европада ўнлаб йиллар давомида мамлакатлар ўртасида минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш тажрибасига эгамиз. Ҳозир эса Марказий Осиёда ҳам айнан шу йўналишда қизиқиш ортаётганини кўряпмиз. Улар айнан биздаги моделни такрорламаслиги мумкин, лекин беш мамлакат ўртасида кучли ҳамкорликни ривожлантиришга катта аҳамият қаратилмоқда. Бу эса Марказий Осиё мамлакатлари учун кўпроқ инвестиция жалб этиш имкониятини оширади. Шунингдек, мен аввал таъкидлаган сув ва энергия каби кам учрайдиган ресурслардан самарали фойдаланишни таъминлайди. Биз ўз тажрибамиз билан ўртоқлашишни, шунингдек, Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги кўп йиллик ҳамкорликдан фойдаланишни хоҳлаймиз. Биз ҳозирги муносабатлар мустаҳкамланиши ва жадаллашиши ортида  ана шундай эзгу мақсадлар турганини кўряпмиз.

– Европа Иттифоқи - Ўзбекистон стратегик шериклиги доирасида сиёсий ва иқтисодий ҳамкорлик қайси йўналишларда тараққий этмоқда? Янги ташаббус ва лойиҳалар ҳақида маълумот берсангиз?

–Энг муҳим жиҳат шундаки, мен Европа Иттифоқи ва Ўзбекистон ўртасида жорий йилда имзоланиши кутилган Кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик келишувини (EPCA) таъкидламоқчиман. Бу янги ҳамкорлик йўналишларини очади. Бу келишув Президент  Шавкат Мирзиёевнинг Брюсселга ташрифи давомида имзоланиши мумкин. Бу воқеа бизнинг муносабатларимизда тарихий аҳамият касб этади. Айтганимдек, янги ва кенгайтирилган шерикликка пойдевор бўлади. Бу мен таъкидламоқчи бўлган биринчи жиҳат. Иккинчиси эса Ўзбекистоннинг ЖСТга аъзо бўлишидир. Бу мамлакат учун муҳим мақсад бўлиб, Европа Иттифоқи буни тўлиқ қўллаб-қувватлайди. Яқинда Брюсселда бу борада фаол музокаралар ўтказилди ва биз ушбу муҳокамаларни Ўзбекистоннинг ЖСТга имкони борича тезроқ аъзо бўлиши учун давом эттирамиз.

Албатта, мен “GSP+” тизими ва унинг Ўзбекистонга келтирган фойдасини ҳам тилга олдим. Шундай қилиб, биз келишувлар орқали янги имкониятлар очилаётган соҳаларни кўряпмиз. Биз айнан шу йўналишларда ишлашимиз зарур, деб ўйлайман.

– Ўзбекистоннинг “GSP+” тизимидаги иштироки амалиётда қандай натижалар беряпти? Европа Иттифоқи бу жараённи янада самарали қўллаб-қувватлаш учун қандай чоралар таклиф қилмоқда?

– Энг аввало, “GSP+” тизими Ўзбекистон ишлаб чиқарувчиларига Европа бозорига 6 000 дан ортиқ турдаги маҳсулотни солиқсиз экспорт қилиш имконини беради ва бу катта қулайлик. Ҳозирга қадар бу имкониятдан тўлиқ фойдаланилмаган. Шунинг учун биз Ўзбекистон ва унинг ҳукумати билан биргаликда ишлашимиз лозим. Шундагина ушбу тизимдан ўзбек тадбиркорлари максимал фойда олишлари учун барча чораларни кўрамиз. Биз яқинда Ўзбекистонда миссия ўтказдик ва тараққиётни баҳолаш мақсадида нафақат Ўзбекистон ҳокимияти, балки фуқаролик жамияти вакиллари билан ҳам муҳокамалар олиб бордик.  “GSP+” – Ўзбекистонда хусусий секторни ривожлантириш ва мамлакат тадбиркорларига Европа Иттифоқига кўпроқ маҳсулот экспорт қилиш имконини беради. Шунингдек, ушбу тизим ушбу заминда амалга оширилаётган ўзгаришларни мустаҳкамлашга ёрдам беради.

–Европа Иттифоқи ва Ўзбекистон ҳамкорлиги доирасида таълим, илм-фан ва инновация соҳаларида қандай аниқ лойиҳалар амалга оширилмоқда? Уларнинг натижалари қандай баҳоланади?

– Европа Иттифоқи Ўзбекистондаги кўплаб таълим муассасаларини қўллаб-қувватламоқда. Ҳозирда биз учта аграр коллеж, битта ирригация коллежи ва тўртта ўқитувчи тайёрлаш коллежлари билан ишлаяпмиз. Бу ўқитувчиларни тайёрлашга қаратилган лойиҳалар асосида амалга оширилади. Яъни, биз ўқитувчиларни тайёрлашга ёрдам беряпмиз, улар эса янги авлод талабаларини ўқитиш учун билим ва кўникмаларга эга бўлади. Бу нафақат Ўзбекистон, балки биз учун ҳам жуда муҳим соҳа деб ўйлайман. Шунингдек, талабалар алмашинуви ва университетлар ўртасидаги ҳамкорликда Erasmus+ дастури муҳим роль ўйнайди. Бу жуда оммалашган дастур бўлиб, мен уни ҳозирги кунда Ўзбекистон бўйлаб кўрдим. Турли коллеж ва университетларга ташриф буюрдим. Олий таълим муассасалари ва вазирликлар вакиллари билан мулоқотлар ўтказдим. Европа Иттифоқи томонидан таклиф қилинган ушбу дастур жуда қадрланади ва келажакда янада кўпроқ ҳамкорлик қилишга умид қиламиз. Мен таълим ва таълим соҳасидаги ҳамкорликни икки томон ўртасидаги асосий соҳа, деб ҳисоблайман. Биз Ўзбекистонда таълим соҳасини қўллаб-қувватлаш учун жуда кўп ишларни амалга ошираётганимиздан мамнунман.

– Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасида қайси соҳаларда ҳамкорликни ривожлантириш икки томон учун ҳам манфаатли бўлади, деб ўйлайсиз? 

– Европа Иттифоқи ва Ўзбекистон ўртасида бир нечта соҳаларда ҳамкорлик олиб борилмоқда. Яқинда мен Статистика агентлигида бўлиб, Европа Иттифоқининг ушбу ташкилотга ва унинг фаолиятига қандай ёрдам беришини муҳокама қилдик. Бундан ташқари, биз хавфли пестицидлар, энергия ва сувни самарали ишлатиш, гидроэнергетика, умумий режалаштириш, самарали урбанизация ва маконни режалаштиришга ҳам алоҳида эътибор қаратяпмиз. Бу Ўзбекистонда бошқарувни самарали ташкил  қилиш учун муҳимдир.

Келгуси йилларда Европа Иттифоқи ва Ўзбекистон ўртасидаги муҳим ҳамкорлик соҳаларидан бири халқнинг эҳтиёжларига жавоб берувчи инфратузилма – масалан, сув, транспорт, йўллар ва бошқа имкониятлар ўртасидаги уйғунликни таъминлаш бўлади. Биз  бу борада ҳам Ўзбекистон ҳукумати билан  ҳамкорликда ишлашга тайёрмиз. Чунки бу мамлакат ривожланишида муҳим соҳалардан бири ҳисобланади.

<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/1HDGNdABPQ4" title="Tayvo Klaar: “Yevropa Ittifoqi va Oʻzbekiston oʻrtasidagi munosabatlar yanada mustahkamlanadi”" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Насиба Зиёдуллаева, Дониёр Ёқубов, Анвархўжа Аҳмедов (видео-монтаж), ЎзА