1 апрель – Халқаро қушлар куни!
Ер юзида қушларнинг 10 мингдан ортиқ тури бор. Улар турли оилаларга мансуб бўлиб, кўриниши, ҳажми, ҳаракатлари билан ажралиб туради. Уларнинг ғаройиб, ноёб турлари кишини ҳайратга солади. Масалан, ер юзидаги энг кичик қуш колибри-асалари қуши ҳисобланади. Бу қушларнинг узунлиги тумшуғи ва думи қўшиб ҳисобланганда бор-йўғи 5 см ни ташкил этади. Колибрининг оғирлиги эса 1,6 граммни ташкил қилади.
Қушлар ичида энг каттаси — Африка туяқуши. Унинг узунлиги 2,5 метр, оғирлиги 90—150 килограммга етади. У энг тез югурадиган қушлардан бири — соатига 50 километргача тезликка эриша олади. Югуриш вақтида ҳар битта қадами 4—5 метрга етади. Ҳар битта оёғида иккитадан бармоқ бор (бошқа қушларда уч ёки тўртта бўлади).
Қўнғир киви қушлар орасида энг “қанотсиз”и —калта қанотлари жунга ўхшаш қалин патлари остида деярли кўринмайди. Кивилар — кўриш қобилияти яхши ривожланмаган ягона қушлар — кўз косасининг диаметри бор-йўғи 8 миллиметрга тенг. Аммо тунги ҳаёт тарзи туфайли, сезиш (пайпаслаш) ва ҳид билиш органлари жуда яхши ривожланган.
Гоацин — бу қушларнинг ноёблиги шундаки, полапонларининг қанотларида чанталлари, яъни тирноқлари бўлиб, улар ёрдамида дарахт шохларига осилиб, ҳаракатланади. Қуш катта бўлган сайин тирноқлари йўқолиб боради. Бу қушнинг гўштини еб бўлмайди, шунинг учун уни “сассиқ” деб аташади. Лекин чиройли кўриниши туфайли қуш Гаяна давлатининг миллий белгиси ҳисобланиб, гербига тасвири қўйилган.
Ўзбекистонда энг ноёб қушлардан бири — Торғоқлар. Торғоқ Халқаро “Қизил китоб”га йўқолиб кетиш ёки ўта юқори хавф остида бўлган тур сифатида киритилган. Сўнгги йилларда Шимолий Қозоғистонда ин қўядиган ушбу қушларнинг сони икки бараварга, Европада эса 80 фоизга камайган. Асосий сабаблар сифатида Қозоғистон ва Россияда чўлларнинг йўқ бўлиб кетишига олиб келган қишлоқ хўжалигидаги ўзгаришлар, шунингдек, яйловларнинг таназзулга учраши ҳамда овчилик санаб ўтилган.
Маълумот ўрнида таъкидлаш лозимки, қушларнинг тана ҳарорати одамникига нисбатан 7-8 даражага юқори. Шунингдек, лайлаклар парвоз пайтида ерга чўкмасдан ухлаб қолишга қодир. Қушлар терламайди. Қушларнинг патлари унинг суякларидан оғирроқ.
Муҳайё Тошқораева, ЎзА