Бир экспонат тарихи

Пойтахтимиздаги Ўзбекистон давлат санъат музейида 100-200 йиллик тарихга эга қадимий эшиклар сақланади. Улар юртимизнинг турли ҳудудларидан келтирилган бўлиб, ҳар бири ўзига хос меъморий услубга эга. Шунингдек, ҳар бир эшик услуби замирида ўзига хос маъно-мазмун яширинган. Хонадон эшикларига қараб, бу уйнинг бой ёки камбағалга тегишли эканлиги англашилган.

Қадимий эшиклар ҳақида яна батафсил маълумотларга эга бўлиш илинжида музей вакилига юзландик.

— Музейимиздаги эшиклар асосан XIX асрга тегишли бўлиб, қайрағочдан ясалган, — дейди Ўзбекистон давлат санъат музейи матбуот котиби Муроджон Агзамов. — Турли ҳудудларда турлича безаклар билан ишланган. Айниқса, Бухорода масжидларидаги эшикларда геометрик усуллардан фойдаланилган. Бошқа ҳудудларда эса майда гулли безаклардан фойдаланилган.

Эшиклардаги безакларга қараб, оилаларнинг ҳолатини билишган. Агар эшикларнинг ранглари тўқ ёки безаклари бошқача бир кўринишларда, мураккаброқ, бежирим бўлса, демак, бу бой табақа вакилининг уйи ҳисобланган. Агар ранглари оч, безаклари кам бўлса, ўртаҳол оиланинг уйи деб қаралган.

Дурадгорлар эшикларни ясашда ислом қонун-қоидаларини ҳам ҳисобга олиб ишлашган. Масалан, учта қўнғироқли эшикларнинг битта қўнғироғи эркаклар учун, иккинчиси аёллар учун, учинчи тури болалар учун мўлжалланган. Ҳар бир қўнғироқнинг ўзига яраша товуши, тембри бўлган. 

<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/UoIHwDAf0PU" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>

Эшик қўнғироғи шунга қараб фарқланган ва эркак киши эшик тақиллатганда, аёл чиқмаган. Аксинча, аёл киши эшик тақиллатганда, эркак киши эшик очмаган. Болалар қўнғироқ чалганда эса оила аъзоларининг барчаси ҳам очиши мумкин бўлган.

Умуман, 19-20-асрга тегишли бўлган ҳар бир эшигимизнинг ўзига яраша қизиқарли тарихи бор.

Муҳтарама Комилова, Нишон Абдувоитов (видео), ЎзА