Мамлакатимиз бой тарихий меросга эга. Унинг  ҳали ўрганилмаган ва бизга номаълум сирлари кўп. Бухорода XIX аср бошларида қурилган Амир Абдулаҳадхон саройида олиб борилаётган реставрация ишлари жараёнида қадимий тарихий хонага дуч келинди.

Бухоро амирлигининг сўнгги вакиллари Амир Абдулаҳадхон ва унинг ўғли Амир Олимхон ҳукмронлиги даврида Бухорода бунёд этилган бир нечта тарихий обидалар амирлик тарихидаги сўнгги тарихий бинолар саналади. Амир Абдулаҳадхон ҳукмронлиги даврида Бухорода 4 та сарой қурилган бўлиб, Когон шаҳрининг марказида жойлашган сарой уларнинг иккинчиси саналади. Ушбу сарой ўша даврда амирликнинг Чор Россияси билан савдо алоқалари рамзи сифатида ҳам шарқ ҳам Европа услубида махсус қурилган. Сўнгги йилларда унинг айрим қисмларига жиддий шикаст етгани сабаб бинода таъмирлаш ишлари бошланди. Айни шу жараёнда бино ертўла қисмида қадимий ертўла топилди. 

– Ўрганиш даврида темир билан қопқоғи ёпилган жойга дуч келдик. Очиб қарасак тупроқ билан тўлдирилган. Тупроқ олингач, зинапоя чиқди. Зинапоядан пастга тушдик ва катта хона чиқди. У ердаги хоналарнинг бир биридан фарқи бор. Бино қачон кўмиб ташлангани ва сўнгги пайтларда қандай мақсадларда фойдаланилгани номаълум. Бироқ, дастлабки ўрганишларга кўра мазкур ертўла амирлик даврида озиқ-овқат маҳсулотлари ва муз сақлаш учун мўлжалланган музхона сифатида фойдаланган бўлиши мумкин. Тарихда бу яхчил хона дейилган. Маҳаллий тилда ях хона деб юритилади. Манбаларга қараганда ях хоналар бўлган. Кейинги даврда яна бир тахмин қилиняптики, мана шу музхонадан мумкин қадар ўша ҳавони сиқиб чиқариб, хоналарга олиб қирилган. Лекин бу ҳали тахмин. Чунки ҳали туйнуклар очилмади, – дейди бош меъмор Туйғун Бобоев. 

Ҳозирда бинони кераксиз қумлардан тозалаш ва кўмилиб кетган қисмларини қайта очиш ишлари олиб борилмоқда. Мазкур жараёнда ҳам бинога оид янги маълумотлар топилмоқда.

Албатта, ертўла тўлиқ очилиб мутахассислар томонидан чуқур ўрганилгач тарихий бинога оид кўплаб қизиқарли ва янги маълумотлар ойдинлашиши аниқ. 

Зариф Комилов, ЎзА мухбири.