Бугун Марказий Осиё минтақасидаги мамлакатларнинг барча соҳалардаги ўзаро дўстлик, яхши қўшничилик ва стратегик шериклик руҳидаги муносабатлари сифат ва мазмун жиҳатидан янги босқичга кўтарилмоқда.

Бирдамлик ва минтақавий ўзига хослик туйғуси тобора мустаҳкамланиб бориши ўлароқ, Марказий Осиё иқтисодий фаоллик марказига, Шарқ ва Ғарб, Шимол ва Жанубни боғловчи транспорт-коммуникация кўпригига айланмоқда. Қўшни давлатлар билан ўзаро товар айирбошлаш ва инвестиция ҳажми бир неча баробар кўпайди, чегара олди савдо ҳудудлари, замонавий транспорт ва энергетика инфратузилмалари барпо этилмоқда.

Маълумки, бугун Тожикистонда Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон Президентлари тарихда илк бор уч томонлама учрашув ўтказади. Бўлажак Хўжанд анжумани минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлаш йўлида муҳим қадам бўлиши кутиляпти. Етакчилар мамлакатларимиз ўртасидаги дўстлик, яхши қўшничилик ва стратегик шериклик муносабатларини янада мустаҳкамлаш, савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар ҳамкорликни кенгайтириш масалаларини муҳокама қилади.

ЎзА мухбири мазкур муҳим воқеа олдидан уч давлат экспертлари фикрларини ёзиб олди.

Игорь Шестаков, Қирғиз Республикасидаги “Ой Ордо” экспертлар ташаббуслари маркази раҳбари:

– Бўлажак қўшма учрашув ўзаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш жараёнида муҳим ўрин эгаллаб, минтақавий хавфсизликни мустаҳкамлаш, савдо-иқтисодий айланма даражасини оширишга ижобий таъсир кўрсатади, деб ўйлайман.

Таъкидлаш керак, 2016 йил Шавкат Мирзиёев Президент лавозимига келиши билан минтақавий интеграция жараёни том маънода фаоллашди. Масалан, Марказий Осиё доирасида ташкил қилинган маслаҳат учрашувлари формати, асосан, минтақамизнинг жаҳон миқёсидаги аҳамиятини оширишга интилаётган Ўзбекистон раҳбари саъй-ҳаракати самараси, деб бемалол айтиш мумкин.

Мамлакат ташқи сиёсатда очиқлик принципига ўтди. Масалан, илгари Сўх анклави ҳудудидаги чегарани босиб ўтиш бир неча соатдан кўпроқ вақтни оларди. Энди эса бунинг учун бир неча дақиқа кифоя. Чегарани кесиб ўтиш амалиёти соддалаштирилди, фуқароларимиз ҳудудлар аро эркин ҳаракатланиш, борди-келди қилиш имконига эга бўлди. Автобус қатнови тикланди. Оддий одамларнинг ўзаро ташрифлари кескин кўпайди.

Ҳеч бир муболағасиз, Қирғизистон-Ўзбекистон чегараси кесишуви нуқталари нафақат Марказий Осиё, балки МДҲ ҳудуди учун ҳам савдо-иқтисодий ҳамкорликни ривожлантиришга таъсир кўрсатадиган чегара тартиб-қоидасини соддалаштиришнинг ўзига хос, таъбир жоиз бўлса, намунавий моделидир. Ва бу борада Тошкент изчил прагматик сиёсатни давом эттираётгани қувонарли.

Авваллари, айниқса 2000-йиллар бошида кўплаб хорижий экспертлар минтақа мамлакатлари ҳамкорлиги чегаралар ёпиқлиги сабаб жуда паст даражада эканини таъкидлаб келган. Бугунги кунда эса, деярли, барча чегараларимиз очиқ, бемалол ўтиб-қайтиш мумкин.

Албатта, Қирғизистон ва Тожикистон чегарани делимитация ва демаркация қилиш тўғрисидаги битимни имзолашида ҳам Ўзбекистон омилини таъкидлаш лозим. Шавкат Мирзиёев Бишкек ва Душанбе чегара масаласини ҳал этиш учун максимал даражада мулоқот қилиши жараёнида фаоллик кўрсатган. Хўжанд учрашуви икки давлат Президентлари чегара шартномасини амалга ошириш билан боғлиқ ҳужжатларни келишиб, имзолагандан сўнг уюштирилиши ҳам чуқур рамзий маънога эга.

Менимча, бу галги мулоқот кейинги музокаралар, янада муваффақиятли маслаҳат учрашувларига йўл очиши шубҳасиз.

Маъруфжон Оқилов, Тожикистоннинг “Душанбе ТВ” телеканали директори:

– Бугунги глобаллашув замонида, геосиёсий кескинлик кучайиб бораётган бир пайтда Марказий Осиё, айтиш мумкинки, давлатларнинг халқаро умумэътироф этиладиган чегаралари ва ҳудудий яхлитлиги масаласини сиёсий ва дипломатик йўллар билан ҳал қилиш бўйича ўзига хос “мастер-класс” ўтиб берди. Бу ҳолат дунё ҳамжамиятининг минтақага нисбатан ижобий қарашини ривожлантиради.

Тожикистон, Ўзбекистон ва Қирғиз Республикаси чуқур тарихий, маданий ва иқтисодий алоқаларга эга. Бугунги саммит ҳам сув ресурсларини тақсимлаш, савдо-иқтисодий ҳамкорлик ва хавфсизлик каби трансчегаравий муаммоларни ҳал этишда муҳим минбар вазифасини ўташи шубҳасиз. Анжуман минтақа давлатлари ўртасидаги ишончни янада мустаҳкамлашга қаратилган.

Ёдимизда: минтақамиз кўп йиллар давомида чегаравий ва бошқа оғир иқтисодий ҳолатларни акс эттирган қатор муаммолар гирдобида эди. Бу масалаларни ҳал қилиш йўлидаги умумий саъй-ҳаракатлар давлатларимиз учун беқиёс фойда келтирмоқда.

Қўшма учрашувда интеграцияни кучайтирувчи, савдони осонлаштирадиган инфратузилма лойиҳалари истиқболи ҳам муҳокама қилиниши, энергетика, логистика соҳаларидаги ҳамкорликка устуворлик берилиши кутиляпти. Зеро, айни мавзулар Марказий Осиё учун ҳамон долзарб.

Барқарор Марказий Осиёда иқтисодий ҳамкорликни мустаҳкамлаш глобал хавфсизлик ва иқтисодий тараққиётнинг муҳим омилидир. Шу нуқтаи назардан мазкур тарихий ҳодиса нафақат минтақада, балки халқаро майдонда ҳам диққат билан кузатиб борилади.

Анвар Йўлдошев, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси профессори:

– Геосиёсий жиҳатдан Марказий Осиё давлатларининг денгиз коммуникацияларидан фойдаланиш имконияти бирмунча чегараланган. Шу маънода минтақанинг яқин келажакдаги тараққиёти ва истиқболи Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон темир йўли билан боғланмоқда. Зеро, кейинчалик мазкур йўл Трансафғон йўлагига уланади. Бошқа ТрансОсиё автомобиль ва ҳаво алоқаларини ривожлантириш лойиҳалари эса минтақани Ғарб, Шарқ  ва Жануб ўртасида ҳақиқий транспорт кўпригига айлантиради.

Минтақа давлатлари ўзларининг геосиёсий аҳамиятини англаши барқарор ижтимоий-иқтисодий ривожланиш учун муҳим омил сифатида баҳоланиб, барқарор ва хавфсиз ҳудуд яратиш, мавжуд чегаралар доирасида давлатларнинг ҳудудий яхлитлигини сақлаш йўлидаги саъй-ҳаракатларни бирлаштиришни тақозо этади.

Шунингдек, минтақамиз Осиё ва Европа маданиятлари, қадриятлари ва  диний эътиқодларини боғловчи вазифасини ўтайди. Муҳими, кучли табиий, иқтисодий ва меҳнат салоҳиятига эга Марказий Осиё жаҳон иқтисодиёти тизимига интеграциялашаётган ҳудуд ҳисобланади.

Бугунги кунда Марказий Осиё жаҳоннинг йирик ва қудратли давлатларини қизиқтираётгани ҳеч кимга сир эмас. Сабаби, мислсиз ҳажмда нефть ва газ, қимматбахо металл захирасига эга бу ҳудуд Европани Осиё билан боғлайдиган  ришта сифатида ҳам муҳим стратегик мавқега эга. Эндиликда Россия, Хитой, АҚШ, Туркия, Эрон, шунингдек Европа Иттифоқи ва Кўрфаз араб давлатлари ўз манфаатини кўзлаб, Марказий Осиё билан ҳамкорликда амалга оширилалиган махсус хужжат, стратегия ва концепциялар қабул қилган.

Марказий Осиё юрагида жойлашган, энг йирик инсон салоҳиятига эга ҳамда минтақанинг барча мамлакатлари билан чегарадош ягона давлат – Ўзбекистон. Шу жиҳатдан республикамиз минтақанинг хавфсизлиги, барқарор ривожланиши учун асосий мезон сифатида баҳоланяпти. Шу боис ҳукуматимиз барча қўшниларимиз билан дўстона, яхши қўшничиликка асосланган ўзаро манфаатли алоқаларни ривожлантириш ва мустаҳкамлашни ташқи сиёсатнинг устувор йўналиши этиб белгилаган.

Хусусан, Ўзбекистон – Тожикистон муносабатларидаги кўп йил давомида ечим топмаган, мураккаб ва нозик ҳисобланган чегара, сув-энергетика соҳасидаги масалалар ҳал қилинди. Энг муҳими, бундай ижобий ўзгаришлар оддий фуқаролар ҳаётида сезила бошлади. Ҳозир икки давлат фуқаролари қариндошлари, дўстлариникига тўсиқсиз, эркин бориб келади. Яқин тарихда ҳафталаб, ойлаб ҳувиллаб ётган Ўзбекистон – Тожикистон чегараларидан энди ҳар куни ўртача 20 000 га яқин одам ўтяпти.

2016 йил сентябрь ойидан бошлаб Ўзбекистон ва Тожикистон раҳбарлари турли тадбирлар доирасида 20 мартага яқин учрашди. Президент Эмомали Раҳмоннинг мамлакатимизга 2022 йил июндаги расмий ташрифи чоғида Ўзбекистон – Тожикистон муносабатлари иттифоқчилик даражасига кўтарилди. Кейинги йилларда ўзаро товар айирбошлаш қарийб 40 баробар ошган.

Ўзбекистон – Қирғизистон муносабатида ҳам сўнгги ўн йил давомида илк бор чегара масаласида ижобий натижага эришилди. Президент Садир Жапаров мамлакат етакчиси сифатида иш бошлагач, учинчи давлат ташрифини Ўзбекистонга амалга оширди. Ўшанда кўп қиррали шерикликнинг турли йўналишларини қамраб олган 22 та ҳужжат имзоланди. 2023 йил 26-27 январь кунлари Шавкат Мирзиёев давлат ташрифи билан Қирғизистонда бўлди. Шу йил 8-9 ноябрда Қирғиз Республикаси етакчиси яна Ўзбекистонга келди. Томонлар охирги икки йил ўзаро муносабатларни мутлақо янги даражага олиб чиқишга эришди. Айниқса, Ўзбекистон – Қирғизистон чегараси делимитацияси якунига етказилгани халқаро миқёсда ҳам тарихий воқеа сифатида эътироф этилмоқда.

Умуман, диёримиз халқаро муносабатларнинг тенг ҳуқуқли субъекти сифатида минтақа ва глобал даражада фаол ташқи сиёсатни йўлга қўйиб, хорижий ҳамкор давлатлар ва қўшни қардош ўлкалар билан ўзаро манфаатли муносабатларни тобора ривожлантирмоқда. Хўжандда бўлиб ўтадиган тарихий учрашув, музокаралар ҳам минтақавий тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш йўлида ташланажак муҳим қадам бўлиши шубҳасиз.

Ўткир АЛИМОВ тайёрлади.

ЎзА