Кейинги йилларда давлатимиз раҳбари бошчилигида хотин-қизларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини тўлиқ таъминлаш, уларнинг қадр-қимматини улуғлаш янги Ўзбекистоннинг давлат сиёсатида етакчи ўринга чиқди. Айниқса, аёлларнинг таълим олиши, илм-фан билан шуғулланиши йўлида қулай шарт-шароитлар яратиб берилаётгани таҳсинга сазовор.
Бундай имкониятлар кўламидан нозик хилқат эгалари ҳам мотивация олиб, бор куч ва шижоатини илмга бахшида этмоқда. Бугунги кунда 6,2 мингдан зиёд хотин-қизлар илмий фаолият билан шуғулланаётгани, илмий ишланмаларнинг 25 фоизи олима аёлларимиз ташаббуси эканлиги ҳам жамиятда уларнинг ўрни мустаҳкамланиб бораётганидан далолат. Уларнинг орасида халқаро даражада эътироф этилаётган илм-фан вакилларининг борлиги барчамизга фахр-ифтихор бағишлайди.
Таълим ислоҳотлари самараси ўлароқ, юртимизда теран билим ва дунёқарашга эга, замонавий ахборот технологиялари ҳамда хорижий тилларни мукаммал ўзлаштирган мутахассислар, илм-фан соҳасида улкан ютуқларни қўлга киритаётган ёш олимлар сафи кенгайиб бораётгани янада қувонарли, албатта.
Илм йўлидан бориб мамлакат тараққиётига ҳисса қўшишни қатъий мақсад қилган ана шундай ёшлардан бири Мухлиса Норбоевадир. Айни пайтда у Тошкент халқаро университети докторанти сифатида иқтисодиёт фанлари доктори (DSc) илмий даражасини олиш учун “Рақамли иқтисодиёт шароитида валюта сиёсати устуворликларини таъминлашнинг концептуал асослари” мавзуида илмий тадқиқот ишларини олиб бормоқда.
М. Норбоеванинг ҳозирги кунга қадар мамлакатимиз илмий-оммабоп нашрларида иқтисодиётнинг долзарб йўналишларига оид ўнга яқин илмий мақолалари эълон қилинган. Қолаверса, иккита дарслик ва битта ўқув-қўлланмаси (ҳаммуаллифликда) Германиянинг “GlobeEdit” нашриётида инглиз тилида нашр этилган. Шунингдек, “Валюта сиёсати орқали иқтисодий барқарорликни таъминлаш йўллари” номли монографияси Германиянинг “Lap Lambert Academic Publishing” нашриёти томонидан немис, испан, итальян, француз, поляк, португал, инглиз, рус тилларида чоп қилинди.
Халқаро Нордик университети томонидан нашрга тавсия этилган ушбу китобда мамлакатимизда олиб борилаётган валюта сиёсатини такомиллаштириш асосида иқтисодий барқарорликни таъминлаш масалалари таҳлил қилиниб, бу борада амалий таклифлар илгари сурилган.
Таъкидлаш жоизки, валюта сиёсати ташқи иқтисодий муносабатларни тартибга солишнинг таъсирчан воситасидир. Валюта курси мамлакат ички ва ташқи иқтисодиёти билан ўзаро боғлиқ бўлиб, унинг ўзгариши мамлакат иқтисодиётига ва ташқи иқтисодий муносабатларнинг ривожланишига таъсир кўрсатади. Валюта курси ва унинг келгусидаги ҳолати ташқи иқтисодий муносабатларни, айниқса, ташқи савдони ривожлантиришда асосий омил бўлиб хизмат қилади.
Шу жиҳатдан олганда, “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида пул-кредит, фискал ва ташқи савдо сиёсатларини ўзаро мувофиқлаштириш ҳамда товар ва хизматлар бозорида рақобат муҳитини яхшилашга қаратилган таркибий ислоҳотларни давом эттириш орқали 2030 йилга бориб йиллик инфляция 5-6 фоиз даражадан ошмаслигини таъминлаш вазифаси белгилаб берилишининг ўзиёқ танланган тадқиқот мавзусининг нечоғли долзарб эканлигини кўрсатади.
Дарҳақиқат, иқтисодиёт таркибини диверсификация қилиш ва унинг рақобатбардошлигини кучайтириш, иқтисодиётнинг барча тармоғига бозор механизмларини изчиллик билан жорий этиш, камбағалликни қисқартириш ва аҳоли фаровонлигини юксалтириш, рақамли иқтисодиётни жадал ривожлантириш, давлат компанияларини трансформация қилиш, давлатнинг иқтисодиётдаги иштирокини камайтириш орқали барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш ҳозирги кунда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг устувор йўналишини ташкил этади.
Аёнки, ривожланаётган давлатларда ташқи савдо айланмасининг кўпайиб бораётгани, хорижий инвестициялар келишининг ортаётгани, ички иқтисодиётларнинг жаҳон иқтисодиётига тобора интеграллашаётгани ҳамда долларлашув даражасининг кескин кўтарилиб бораётгани ички иқтисодиётларнинг халқаро валюта бозорларидаги тебранишларга таъсирчанлигини ошираётир. Аммо ривожланаётган давлатларда валюта сиёсатининг етарлича равнақ топмаганлиги ва айниқса, уларда миллий валюталарнинг девальвацияга учраётганини кўришимиз мумкин.
Аслида, узоқ муддатли иқтисодий ўсишга эришиш, аҳолининг турмуш фаровонлигини ва миллий ишлаб чиқаришнинг самарадорлигини доимий ошириб бориш, хорижий инвестицияларни кенг жалб қилиш учун қулай муҳитни яратиш, валюта курси ўзгаришининг экспорт салоҳиятига таъсирини кўтариш каби долзарб муаммоларни муваффақиятли ҳал қилиш валюта сиёсатининг самарали олиб борилишига боғлиқ. Валюта бозорини такомиллаштириш мамлакат инвестиция салоҳиятини яхшилаш, тижорат банкларида эса валюта операциялари самарадорлигини ошириш, пировардида банк-молия тизимининг ривожланишига олиб келади.
Шундан келиб чиққан ҳолда мазкур илмий монография айни муаммоларни таҳлил қилиш баробарида, уларга ечим бериши билан ҳам аҳамиятлидир. Қолаверса, давлатимиз раҳбарининг “Рақамли Ўзбекистон – 2030” стратегиясини тасдиқлаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги, “2020 – 2025 йилларга мўлжалланган Ўзбекистон Республикасининг банк тизимини ислоҳ қилиш стратегияси тўғрисида”ги, “Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармонлари, шунингдек, тегишли қарорлари ва соҳага оид бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифалар ижросини таъминлашга хизмат қилади.
Ишончимиз комилки, ёш олима Мухлиса Норбоеванинг ушбу китоби талабалар, иқтисодиёт тармоқларида фаолият олиб борувчи мутахассислар ҳамда қизиқувчилар учун қўлланма вазифасини ўтайди.
Баҳодир ҲАСАНОВ,
Тошкент давлат иқтисодиёт университетининг
Аудит кафедраси профессори,
иқтисодиёт фанлари доктори.