Жаҳон сиёсатида тобора муҳим стратегик ҳудудга айланиб бораётган Марказий Осиёда минтақавий бирдамлик ва интеграция жараёнини чуқурлаштириш устувор йўналишга айланмоқда.
Маълумки, куни кеча Хўжандда тарихий аҳамиятга эга воқелик кузатилди. Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистон мустақиллигининг бутун даврида биринчи марта уч мамлакат давлат чегараларининг туташ нуқтаси тўғрисида шартнома имзоланди. Мазкур келишув етакчиларнинг кучли сиёсий иродаси, ҳамкорлик ва ўзаро тушунишга умумий интилиши ҳосиласи, дейиш мумкин.
Эндиликда Марказий Осиё умумий ўзига хослик ва ўзаро боғлиқ манфаатларга эга ягона минтақа сифатида халқаро майдонда ҳам эътироф этилмоқда.
ЎзА мухбири Хўжанддаги тарихий учрашув якуни ва минтақадаги геосиёсий вазият хусусида уч давлат экспертлари фикрларини ёзиб олди.
Одинаҳмад САИДОВ, Тожикистон Миллий университети “Осиё ва Европа тиллари” факультети декани ўринбосари:
– Тожикистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон етакчиларининг Хўжанддаги учрашувини Марказий Осиё мамлакатлари интеграцияси йўлидаги муҳим қадам сифатида баҳолаш ўринли. Ушбу мулоқот истиқболда минтақа барқарорлиги ва тараққиётига хизмат қилиши шубҳасиз.
Уч мамлакат давлат чегаралари тўғрисидаги шартнома ва “Абадий дўстлик тўғрисида”ги Хўжанд декларацияси имзоланиши нафақат чегара масаласини ҳал этиш, балки яхши қўшничилик муносабатини мустаҳкамлашда ҳам муҳим воқеликдир.
Қолаверса, Евросиё минтақасида ўзига хос аҳамият касб этган мазкур воқеа минтақа давлатларининг халқаро ҳуқуқ ва низоларни тинч йўл билан ҳал қилишга содиқлигини намойиш этди.
Маълумки, қўшни ўлкалар ўртасида виза тартиби анча соддалаштирилган. Натижада ўзаро саёҳат оқими тезлашган. Масалан, Тожикистон ва Ўзбекистон фуқаролари виза расмийлаштирмасдан 30 кунгача икки мамлакат ҳудудида қолишлари мумкин. Қирғизистон ва Ўзбекистон ўртасида 60 кунгача визасиз режим ўрнатилган. 2023 йил 1 сентябрдан эса бу икки давлат фуқаролари ўзаро саёҳати учун чет эл паспорти ўрнига ID-картадан фойдаланиш имкони яратилди.
Умуман, Хўжанддаги тарихий учрашув минтақавий интеграцияни янада жадаллаштиришга туртки беради. Чегара масаласи тинч йўл билан ҳал этилиши, иқтисодий ва инфратузилма лойиҳаларида яқин ҳамкорлик кенгайиши ҳамда ўзаро ишонч ошиши Марказий Осиёнинг барқарор тараққиёти учун муҳим асос бўлиб хизмат қилади.
Марс САРИЕВ, Қирғиз Республикаси Жамоат сиёсати институти эксперти:
– Қирғизистон, Ўзбекистон ва Тожикистон лидерларининг Хўжандда бўлиб ўтган уч томонлама учрашуви Марказий Осиё зарварағида тарихий саҳифа очди, дейиш мумкин. Ўлкаларимиз ўртасидаги чегара муаммолари ниҳоят ҳал қилинди ва эндиликда қардош халқлар орасида зиддият кузатилмаслиги аниқ, бўлмасин ҳам.
Бу муҳим учрашув шуни англатадики, Марказий Осиё барча йўналишларда ягона минтақага айланмоқда.
Фарғона водийсида уч мамлакат чегаралари масаласи ҳал этилиши ҳурмат, суверенитет, тенглик ва ўзаро манфаат тамойилига асосланган кўп йиллик машаққатли меҳнат, самимий мулоқот ва ҳамкорлик самарасидир.
Биламиз, Афғонистонда тинчлик, сиёсий барқарорлик таъминланиши минтақа давлатлари учун ниҳоятда муҳим. Доноларимиз “Қўшнинг тинч – сен тинч” деб бежиз таъкидламаган. Хўжанд учрашуви минтақада барқарорлик мустаҳкамланиб бораётганидан далолат.
Ўйлайманки, яқин келажакда афғон томони ҳам Марказий Осиё мамлакатлари сув кодексига қўшилади ва бу масала мутаносиб равишда ҳал қилинади.
Қолаверса, Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон темир йўли минтақада савдо, туризм ва саноат учун янги имкониятлар очади, маданий фаровонликка ҳисса қўшади, Шарқ ва Ғарбни боғловчи стратегик кўприк бўлади.
Сайфиддин ЖЎРАЕВ, сиёсий фанлар доктори, ТДШУ профессори:
– Жорий йил 31 март куни Хўжанд шаҳрида бўлиб ўтган Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистон етакчиларининг учрашуви уч мамлакат ўртасида сиёсий-дипломатик, иқтисодий, инвестицион, маданий-гуманитар йўналишларда, минтақавий ҳамкорликни янада мустаҳкамлашда муҳим аҳамият касб этди.
Мазкур тарихий учрашувда Ўзбекистоннинг Қирғизистон ва Тожикистон билан товар айирбошлаш ҳажми сўнгги йилларда ўн каррадан зиёдга ошгани қайд этилди. Бу миқлорнинг қарийб ярми чегара олди ҳудудларга тўғри келади. Шу боис чегаралардаги божхона манзилларини комплекс модернизация қилиш ва кенгайтириш, қулай, замонавий савдо ва логистика инфратузилмасини шакллантириш зарурлиги кўрсатиб ўтилди.
Бугунги кунда Ўзбекистон корхоналари ва хусусий компаниялари қўшни мамлакатларда замонавий ишлаб чиқариш қувватларини ташкил этишга фаол сармоя киритмоқда. Кооперацияни қўллаб-қувватлаш мақсадида мамлакатимиз раҳбари қўшма инвестиция жамғармалари капиталини босқичма-босқич оширишга тайёрлигини билдирди.
Шунингдек, “яшил” энергетика ва транспорт соҳаларидаги йирик минтақавий лойиҳалар, сув ва экология дастурларини илгари суриш диққат марказида бўлди.
Умуман, учрашув Марказий Осиё минтақаси давлатлари кун тартибидаги савдо-иқтисодиёт, хавфсизлик ва барқарор тараққиёт, чегара делимитацияси ва демаркацияси, трансчегаравий дарёлар сингари барча масалаларни ўзаро мулоқот ва дипломатик йўллар орқали келишиб, ҳар қандай муаммони ташқи кучлар аралашувисиз ҳал этишга муваффақ бўлаётганини кўрсатади.
Энг асосийси, халқаро ҳамжамиятда минтақага нисбатан ижобий фикр шаклланиб, Марказий Осиёни яхлит бир макон сифатида тасаввур қилиш тенденцияси мустаҳкамланмоқда.
Ўткир АЛИМОВ ёзиб олди.
ЎзА