Маълумотларга кўра, 2021 йилдан бошлаб Бухоро чўл зонасида экилган 100 мингга яқин саксовуллар ҳозирда беш ярим миллион тонна зарарли чангларни ушлаб қолган. Бу эса вилоят экотизимига сезиларли даражада ижобий таъсир кўрсатмоқда. Шунга асосан ҳозирда вилоятда қурилаётган янги Бухоро Халқаро аэропорти атрофига яна қўшимча беш минг гектар ҳудудда саксовул экиш ишлари жадал давом этмоқда.

– Вилоятда 200 минг гектар яшил ўрмонзорлар ташкил этиш бўйича амалий ишга киришганмиз, – дейди, Бухоро Давлат Ўрмон хўжалиги директори Рустам Ҳожиев. – 2022-2026 йиллар давомида 40 минг гектардан Яшил қоплама-ҳимоя ўрмонзорлари барпо этилади. Шунга асосан, икки йил Газли массивида, Шофиркон тумани ҳудудида ўрмонзорлар барпо қилинди. Келгусида бу ўрмонзорлар барпо бўлса, 3-4 йил чорва моллари боқилмаса қўм кўчиш ҳолатларининг олди олинади.  

Давлатимиз раҳбарининг 2023 йил 23 ноябрдаги “Республикада яшиллик даражасини янада ошириш, “Яшил макон” умуммиллий лойиҳасини изчил амалга ошириш орқали экологик барқарорликни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони асосида Бухоро вилоятида ҳам яшил қоплама ва белбоғларни яратиш масаласи устуворлик касб этмоқда. Маълумотларга кўра, 2020 йилгача қарийб 30 йил давомида Бухорода экилган саксовулзорлар майдони 272 минг гектарни ташкил қилган бўлса, 2022-2026 йилларда вилоят миқёсида 200 минг гектар Яшил қоплама-ҳимоя ўрмонзорлари барпо этилади. 

– Баҳор мавсумида 9 миллион 712 мингдан ортиқ кўчатлар, ниҳол ва буталар экиш режалаштирилган, – дейди Бухоро вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси бўлим бошлиғи Музаффар Аслонов. – Вилоятнинг чанг бўронларга қарши Олот туманининг чўл ҳудудида 2024 йилда 40 минг гектар Яшил қопламалар барпо қилинди. Бу Яшил қопламалар қўшни Туркманистон Республикаси ҳудудидан кириб келаётган чанг бўронларини олдини олишга хизмат қилади. 

Янгидан қурилаётган Бухоро Халқаро аэропортида ҳам беш минг гектар майдонда вилоят иқлимига мос бўлган саксовул кўчатлари ва уруғлар экиб, Яшил қопламалар барпо қилинмоқда. Бунинг учун Бухоро давлат университет олимлари, вилоят экология ходимларини тупроқ иқлим шароитларидан намуналар олиб айнан шўрлик, тупроқ таркиби ўрганилмоқда. 

Сўнгги йилларда ер юзда кўплаб экологик муаммолар кўзга ташланмоқда. Мавжуд сув захиралари сатҳининг камайиб бориши, чўлланиш, иқлим ўзгариши каби вазиятлар натижасида қум кўчиш хавфи ҳам сезиларли даражада ошди. Бугун инсоният чанг бўронлари билан ҳам курашишига тўғри келмоқда. Янги лойиҳа ушбу хавфни имкон қадар камайтиради.

– Иқлим шароитларига мослашиш мақсадида бутун ер шарида яшил майдонларни кўпайтириш масаласи кун тартибига чиқди, – дейди Ўзбекистон Экологик партияси Бухоро вилоят кенгаши раиси ўринбосари Жаҳонгир Шарипов. Бу борада вилоятда улкан салмоқли ишлар амалга оширилмоқда. Айниқса, “Яшил макон” умуммиллий лойиҳаси доирасида бугун экилган дов-дарахтлар бўй чўзиб, юртимизда, вилоятимизда яшил майдонларнинг кўпайишига катта ҳисса қўшмоқда. Қолаверса, чўл ҳудудларидаги салбий таъсирларни камайтириш, трансчегаравий ҳаво ифлосланишини олдини олиш мақсадида ҳам қўшни давлатлардан, қўшни ҳудудлардан кириб келиши эҳтимоли бўлган ўша иссиқ ҳаво босимлари умуман чанг, бўронларнинг олдини олиш мақсадида ҳам чўл ҳудудлари бугунги кунда иқлимга мос бўлган, шўрхок ерларга чидамли бўлган ўсимликлар, айниқса, саксовул черкес каби ўсимликлардан иборат яшил қопламалар билан ўраб олинмоқда. 

– Марказий Осиёда иқлимнинг ўзгариши икки бараварга ошганлигини кўрсатмоқда. Иқлимнинг ўзгариши чўлланишни авж олишига сабаб бўлмоқда. Охирги пайтларда сув танқислиги сабаб, ҳароратнинг ошиши сувга бўлган талабни янада оширди. Мана шу ҳолатларнинг олдини олишнинг энг ягона йўли бу кўкаламзорлаштириш. Саксовуллар экиш бу катта ўзининг ижобий таъсирини беради. Битта саксовул ёшига қараб 2-3 тоннадан 20 тоннагача қумни сақлаб қолиши мумкин. Агар уни қатор қилиб экилса, уларнинг ҳажми 40 тоннагача бориши мумкин, – дейди Бухоро давлат университети доценти Фарҳод Жумаев.   

[gallery-22606]

Давлатимиз раҳбарининг топшириғи асосида Бухоро чўл ҳудудларида яшил белбоғ ва қопламалар яратиш ишларига уч йил олдин старт берилган эди. Шу давр мобайнида вилоятнинг Жондор туманида 60 минг ва Шофиркон туманда 20 минг ва Олот туманида 40 минг гектар майдонда саксовул ва бошқа турдаги чўл ўсимликлари экилди. Глобал иқлим ўзгариши, оролбўйи минтақадаги турли қум кўчишлар ва атмосферага чиқадиган чанглар миқдорини камайтиришга қаратилган лойиҳа натижасида анчайин самараларга эришилгани ҳам бор гап. 

Яна бир маълумот, ўрта ёшли бир туп саксовул бир тоннага яқин қумни ўзида сақлаб қолади, икки йиллик саксовулзорда шамол тезлиги 20 фоизга, олти йиллик ўрмонда эса 80 фоизга камаяди. Шунингдек, бир гектар майдондаги саксовул чанг ва қумли тузлар билан ифлосланишни олти баробарга камайтиради ва 835 килограмм кислород ишлаб чиқаради. Демак, Бухоро шаҳрини ўраб олувчи яшил белбоғ келгусида ҳудуддаги экологик барқарорликни таъминлашда ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. 

Зариф Комилов, Тоҳиржон Истатов (сурат), ЎзА мухбирлари.