Марказий банкнинг тижорат банклари фаолиятига доир янги нормаларни жорий этиш орқали банк хизматлари истеъмолчиларини ҳимоя қилишга қаратилган чора-тадбирлари бир қатор ижобий ўзгаришларни олиб келиши кутилмоқда. Бу янги талаблар 2026 йил 29 январдан кучга киради ва фуқароларни ортиқча молиявий хавфлардан ҳимоя қилиш, уларнинг ҳуқуқларини янада самарали ҳимоя қилишга йўналтирилган.
Янги қонунлар доирасида мижозларга кредит олиш жараёнида барча таваккалчиликлар ва мажбуриятлар ҳақида олдиндан тўлиқ ва аниқ маълумот бериш талаб қилинади. Бунда, мижозга таклиф этилган кредит шартлари, фоиз ставкаси, қарзнинг қайтариш муддатлари ва бошқа тегишли шартлар тўлиқ равишда тушунтирилади. Бу кредит олиш жараёнини янада шаффоф қилиб, мижозларнинг қарор қабул қилишда аниқроқ маълумотларга асосланишига ёрдам беради.
Ушбу чора, айниқса, йирик кредитлар бўйича қарорлар қабул қилаётган фуқаролар учун муҳим аҳамиятга эга. Мижоз кредит олишдан олдин, унинг молиявий ҳолатини янада аниқ баҳолай олади ва барча мумкин бўлган таваккалчиликларни тушуниши мумкин. Бу, ўз навбатида, қарзга ботиш ва кредит тўловларини кечиктириш хавфини камайтиради.
Кредит тўловларини кечиктирган фуқаролар учун банклар томонидан шартномаларни ўзгартириш ва тўловларни енгиллаштириш тартиби ҳам белгиланди. Янги нормаларга кўра, банклар мижознинг тўлов шароитини ҳисобга олиб, қарзни қайтариш шартларини ўзгартириш имкониятини тақдим этишлари керак бўлади. Бу амалиёт, айниқса, иқтисодий инқироз ёки кутилмаган ҳолатлар туфайли молиявий қийинчиликларга дуч келган фуқаролар учун муҳим бўлади.
Бундан ташқари, кредит тўловларини кечиктирган шахслар учун жарима ёки қўшимча тўловлар миқдори чекланиши мумкин. Бу эса қарз олувчиларни ортиқча молиявий юкдан сақлайди. Янги қоидалар, шунингдек, кредитлар бўйича мажбуриятларни ўзгартиришда мижозлар билан яқин ҳамкорлик ўрнатишни рағбатлантиради, бу эса банкларга ўз мижозларини янада яхши тушунишга ёрдам беради.
Тижорат банклари томонидан фуқароларга қарз бериш жараёнида ортиқча қарзларга ундаши қатъиян тақиқланади. Янги қоидалар, шунингдек, банкларнинг давлат нафақалари ёки бошқа ижтимоий тўловлар ҳисобидан қарз ундиришига йўл қўймайди. Бу ҳолат аҳолининг энг ҳимоясиз қатламлари, яъни кам таъминланган фуқароларни молиявий эксплуатациядан ҳимоя қилишга қаратилган.
Банкларнинг бу енгилликни таъминлаши, ўз навбатида, жамиятда иқтисодий барқарорликни оширишга ёрдам беради, чунки фуқароларнинг молиявий ҳолати оғир бўлса, уларга ортиқча қарзлар солишнинг олдини олиш керак. Бундай ёндашув, ижтимоий адолатни мустаҳкамлашга хизмат қилади ва банклар билан мижозлар ўртасида ишончни оширади.
Янги тартибга кўра, шунингдек, мижознинг розилигисиз, кредит шартларига олдиндан белгиланадиган параметрлар ёки ўзгаришларни киритишга йўл қўйилмайди. Бу ёндашув, банклар ва мижозлар ўртасида янада аниқ ва очиқ коммуникацияни таъминлайди. Шундай қилиб, банклар мижозларни ўз ҳуқуқлари ҳақида тўлиқ ва аниқ хабардор қилишга мажбур бўладилар. Бу, ўз навбатида, молиявий жараёнларда фирибгарлик ва низо ҳолатларини камайтиради.
Янги нормалар доирасида банклар мижозларга омонатларни кафолатлаш тизими ҳақида аниқ ва тушунарли маълумот бериш мажбуриятини оладилар. Бу, айниқса, омонат ҳисобларига сармоя киритаётган фуқаролар учун муҳимдир. Чунки улар ўз маблағлари хавфсизлигини таъминлашни истайдилар. Банклар томонидан кафолатланган маблағлар миқдори ва кафолатлаш тартиби ҳақида тўлиқ маълумот берилиши мижозларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилади.
Омонатларнинг кафолатланиш даражаси ва шартлари, шунингдек, банк тизимининг барқарорлиги ҳақида фуқароларга аниқ ва ишончли маълумот тақдим этилиши керак. Бу ҳолат, иқтисодий барқарорликни янада мустаҳкамлаш ва омонатларнинг хавфсизлигини таъминлашга ёрдам беради.
Янги нормалар, умуман олганда, аҳоли манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган ва молиявий тизимни янада шаффоф, адолатли ва барқарор қилишга ёрдам беради. Банклар ва мижозлар ўртасидаги муносабатлар янада очиқ ва ишончли бўлиб, кредит олиш ва тўловларини амалга оширишда енгилликлар ва ҳимоя чораларининг жорий этилиши фуқароларнинг молиявий хавфсизлигини таъминлайди.
Бундан ташқари, бу ўзгаришлар банк тизимининг ишончлилигини ошириш, фирибгарликларнинг олдини олиш, шунингдек, кам таъминланган ва ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларни молиявий юкдан ҳимоя қилишга хизмат қилади. Янги талаблар, албатта, иқтисодий тизимнинг барқарорлиги ва адолатли бўлишини таъминлашга қаратилган муҳим қадамдир.
Дилдора ДЎСМАТОВА,
ЎзА