Саёҳат манзиллари

Жаннатмакон юртимизнинг ҳар бир гўшаси сўлим. Аммо шундай ҳудудлар борки, табиатнинг самимий қўли уларга гўзалликни туҳфа этган, инсон эса уни асраб, юрагига жойлаган. 

Қашқадарё вилояти Китоб туманидаги Шут қишлоғи шундай жойлардан бири – тоғ бағрида табиий тароват ила яшнаб турган, ҳар бир нафасинг тоза ҳавога тўймайдиган маскан.

Шут – Ҳазрати Султон чўққисининг этакларида, деярли тоғ қучоғида жойлашган қишлоқ. Туман марказидан 105 километр узоқликдаги бу маскан табиатнинг севимли фарзандидай кўринади. Қишлоқ номи ҳам тожик тилида “охирги”, “тамом” деган маъноларни англатади – гўё бу ер юртимизнинг табиий маржонлари кетма-кетлигининг сўнгги нуқтаси. Тоғнинг нариги томонида эса Тожикистон ҳудуди бошланади.

Куз фасли бу ерга гўё рассомона чирой бағишлаган. Япроқлар қизил, сариқ ва яшил ранглар билан бир-бирига уйғунлашиб, табиат саҳнасини безаб туради. Ҳар бир қарашингда табиатнинг жонли мусиқаси янграётгандек.

Бу масканга иккинчи бор сафар қилдик. Ҳар келганимизда гўё илк марта кўраётгандек таассурот ҳосил бўлади. Бу сафар ҳам Тошмурод исмли йигит йўлбошчи бўлди. У “Сизларга ажойиб манзара кўрсатаман” деб, қишлоқнинг ўртасидан оқиб ўтувчи жилға бўйлаб баландликка йўл бошлади.

Сўқмоқ йўлдан тошлар оралаб кўтарилдик. Тоғнинг сукунатини фақат сувнинг шарқираши ва майин шабада безовта қиларди. Йўл борган сари тошлар катталашиб, жилға кичик сойга айланди. Тошмуроднинг одатдаги енгил қадамлари бизга далда бўлди – у учун бу йўллар таниш, биз учун эса синов.

[gallery-25776]

Ниҳоят, тик қоя орасида шаршара кўринди. У беш қаватли уйдек баланд, сув эса қояни иккига бўлиб тушарди. Тиниқ сув томчилари қуёш нурларида камалак тусини олган, табиатнинг ўз қўли билан яратилган ажойибот!

Ҳамроҳимиз бизни яна ичкарига етаклади. Тош ораларидан оқиб тушган сув йиллар давомида қояни шундай тарошлаганки, бугунги кунда у ерда гўё табиатнинг ўзи чизган ҳайкал – силлиқ тошлар, чуқур жарлик ва салқин ҳаво ҳукмрон.

– Биз бу ерни “ғуд” деймиз, – дейди шутлик Қурбонқул Саломов. – Бу сўз тожикчада “чуқур жарлик” дегани. Ёз фаслида бу ер биз учун табиий музлатгич вазифасини бажаради. Гўшт, қатиқ, сариёғ каби маҳсулотларни шу ерга қўйиб қўямиз. Совуқлигидан ҳеч нарса бузилмайди.

Шаршаранинг мусиқа сингари тинчлик бағишловчи шовқини остида дам олдик. Тоза ҳаво, сувнинг сўлим шовқини, тошлар орасидаги камалак – бу манзарани сўз билан тўлиқ ифода этиш мушкул.

Қишлоқ атрофидаги яна бир ажойибот – Камарибибишер ғори. Қоя ичида жойлашган бу ғор ҳақида жуда кўп ривоятлар айтилади. Унинг оғзи кенг, аввал бошда тик юриш мумкин. Бироз ичкари кирилган сари йўлаклар тораяди ва инсонни гўё табиатнинг қўйнига чорлайди.

Тахминан 30 метрлар ичкарига кирсангиз, йўлаклар тораяди. У ёғига эмаклаб юриш керак. Камераларимиз ёғдусида биринчи тор туйнукдан эмаклаганча ўтдик. Йўл яна кенгайди ва бироз энкайган ҳолатда тўхтаймиз. Шу ердан йўлаклар иккига бўлинади. Ундан эмаклаб ҳам ўтиш мушкул. Ҳамроҳимиз Қурбонқул аканинг таъкидлашича, биринчи туйнукдан 15 метрлар ичкарига кирилса, йўл яна кенгаяди ва чашма чиқади. У ёғига белга узун арқонни боғлаганча кирилади, йўқса йўлдан адашиб кетиш ҳеч гапмас. 

– Ота-боболаримизнинг айтишича, илгари жуда художуй бўлган бир чўпон қўйлари билан шу ғордан кириб, Ҳазрати Султон чўққиси томон чиққан экан, – дейди Қурбонқул ака. – Биз ҳам бир неча марта кирганмиз, аммо чуқурроқ жойларда ҳаво босими пастлиги туфайли ичкарига бора олмаганмиз.

Ғор деворларида кўҳна олов излари, сопол буюм парчалари кўзга ташланади. Улар бу ерда қадимда одамлар яшаганидан, у ер тарихнинг тирик гувоҳи эканидан дарак беради.

Суратга олиш жараёнида ғорнинг ҳақиқий “соҳиблари” – кўршапалаклар ҳам кўринди. Улар тепада сукут сақлаб, ўз сукунати билан бу маконнинг сирли муҳитини янада чуқурлаштирарди.

Ғор тепасидаги тепаликда эса қадимий қабристон жойлашган. Мутахассислар у ердан топилган суяк ва буюмларни тахминан 1,5 минг йил аввалги даврларга мансуб деб баҳолаган.

Шут қишлоғи нафақат табиий гўзаллик, балки тарих, ривоят ва инсон меҳр-мураббатини ўз бағрида жамлаган ҳудуд.
Бу ерга борган инсон фақат манзара кўрмайди – у юртимизнинг битмас-туганмас бойлиги, табиат ва инсон уйғунлигининг гувоҳи.

Яна бир гап. Шут қишлоғи фақат тоғ бағридаги сўлим маскан эмас, балки мамлакатимизда экотуризмни ривожлантириш учун катта салоҳиятга эга ҳудудлардан ҳам биридир. Бу ердаги шаршаралар, ғорлар, тоғ йўллари ва мусаффо ҳаво табиат қўйнида дам олишни, тинчлик ва осойишталикни истаганлар учун қимматли неъматдир.

Агар бу ерда замонавий туризм инфратузилмалари – йўл, йўналиш кўрсаткичлари, кичик дам олиш масканлари, маҳаллий аҳоли иштирокидаги сайёҳлик хизматлари йўлга қўйилса, Шут нафақат Қашқадарё, балки бутун мамлакат миқёсидаги энг жозибали экосаёҳат нуқталари сирасига кира олади.

Маҳаллий аҳоли табиатни асраб-авайлаш, унинг имкониятларидан оқилона фойдаланиш борасидаги муносабати билан ҳам сайёҳлар учун ўрнак бўла олади. Бу эса экотуризмнинг асосий тамойили – табиатни асраб, уни ҳис этиш маданиятини тарғиб этишга хизмат қилади.

Шут – бу ерга келган ҳар бир киши табиат билан ҳамнафас бўладиган, қалб сукунатини қайта топадиган, тарих ва табиат уйғунлигини ҳис қиладиган макон.

<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/8mPFbVIuUBQ" title="Shut – tog‘ bag‘ridagi go‘zal maskan" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Ўлмас Баротов, Жамшид Норқобилов (сурат), ЎзА мухбирлари