5 октябр — БМТ томонидан Халқаро ўқитувчилар куни сифатида белгиланган. Ушбу сана муносабати билан бугунги лавҳамизда бу шарафли касбнинг вужудга келиш тарихи, унинг ривожига ҳисса қўшган педагоглар ҳақида ҳикоя қиламиз.

Ўқитувчилар биринчи цивилизациялашган давлатлар — Месопотамия, Миср, Қадимги Aфина, Хитой ва Ҳиндистонда пайдо бўлган. Месопотамияда ўқитувчилар болаларга қадимги Юнонистондаги каби махсус таёқчалар ёрдамида лой лавҳаларга ёзишни ўргатишган. Фақат Грецияда мум билан қопланган ёғоч тахта ишлатилган.

Ҳиндистонда ўқитувчи ролини браҳманлар бажарган. Мисрда ўқитувчилар иши бирмунча қийинроқ бўлган. Боиси, Миср тилидаги 6000 дан ортиқ иероглифларни эслаб қолиш осон эмас. Ўша даврда итоатсиз талабаларни жисмоний жазолаш одатий ҳол эди.

Ўрта асрларда мактабларнинг роли сезиларли даражада пасаяди ва таълим диний хусусиятга эга бўлади. Янги даврда қизлар ва ўғил болалар учун алоҳида мактаблар очилади.

Хотин-қизларга ўқув юртларида ёзиш, ўқиш, одоб-ахлоқ, рақсга тушиш ва уй-рўзғор ишларини ўргатишган. Шунингдек, шеър ёзиш ва ҳикоялар ёзишни машқ қилишган. Йигитларга ҳарбий ишлар, ёзиш, ўқиш, санаш ўргатилган.

XIX–XX асрларда саноатлаштириш билан боғлиқ ҳолда ҳамма жойда, жумладан, қишлоқларда ҳам мактаблар очила бошлади. Aйнан шу даврда педагогик кадрларга бўлган эҳтиёж ортди – ўқитувчилар сони кўпайди, уларга педагогик фаолият ва фанлар ўргатиладиган махсус муассасалар очилди.

Қадимги Юнонистонда ўқитувчиларга катта ҳурмат билан муносабатда бўлишган, улар меҳнатлари учун давлат маблағлари ҳисобидан ҳақ олишган. Олимпия ўйинлари ғолиблари кўпинча палестраларда дарс берган.

Уйғониш давридан бошлаб баркамол шахсни тарбиялаш масаласи муҳим ўринга чиқади. Швециялик ижтимоий фаол Эллен Кай (1849–1926) таълим жараёни болага максимал эркинлик бериши керак, деб ҳисобларди. Шундагина ўз ғоялари ва мақсадлари учун кураша оладиган инсон вояга етади.

Ҳар йили 5 октябрда бутун дунё бўйлаб Бутунжаҳон ўқитувчилар куни нишонланади. У 1966 йилда ЮНЕСКОнинг «Ўқитувчиларнинг мақоми тўғрисида»ги тавсияномаси қабул қилинганлигининг бир йиллиги муносабати билан ўқитувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, шунингдек, уларни дастлабки тайёрлаш ва кейинги таълим, ишга ёллаш, ишга жойлаштириш, ўқитиш ва ўқитиш шартларига оид мезонларни белгилаб беради.

Олий таълимдаги педагог кадрларнинг мақоми тўғрисидаги тавсия 1997 йилда 1966 йилги тавсияни олий таълимдаги ўқитувчиларни қамраб олиш орқали тўлдириш мақсадида қабул қилинган. Бутунжаҳон ўқитувчилар куни 1994 йилдан бери нишонланиб келинмоқда.

Бу ўқитувчилар таълимни қандай ўзгартираётганини нишонлаш куни, шунингдек, ўз истеъдоди ва касбини тўлиқ ишга солиш ва бутун дунё бўйлаб касб йўлини қайта кўриб чиқиш учун уларга керак бўлган ёрдам ҳақида фикр юритиш кунидир.

<iframe width="791" height="445" src="https://www.youtube.com/embed/rRCQ9nhnmNo" title="5 oktyabr — Butunjahon o`qituvchilar kuni" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Муҳайё Турдалиева, Улуғбек Тўхтаев (видео), ЎзА