-

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг таклифига кўра, Иордания Ҳошимийлар Қироллиги Қироли Абдулла II 2025 йил 25-26 август кунлари биринчи марта давлат ташрифи билан мамлакатимизга келади. Асосий тадбирлари Самарқандда ўтказиладиган саммит кун тартибига сиёсий, савдо-иқтисодий ва инвестициявий ҳамкорликни ривожлантириш, кимё, фармацевтика, қишлоқ хўжалиги, тўқимачилик, кон саноати ва бошқа соҳаларда ҳамкорликни йўлга қўйиш, маданий-гуманитар алмашинувни кенгайтириш масалалари киритилган. Музокаралар якунида икки томонлама келишувлар тўплами имзоланиши режалаштирилган.

Муносабатлар тарихи

1993 йил 15 февралда ўрнатилган Ўзбекистон – Иордания дипломатик алоқалари ўзаро ҳурмат ва дўстлик тамойили асосида мулоқотни изчил ривожлантиришга асосланган.

Муҳим босқичлардан бири – вазирликлар ўртасидаги илк маслаҳатлашув сифатида 2019 йил 17 сентябрь куни ТИВ делегациялари иштирокида биринчи давраучрашуви ўтказилган: томонлар жараённи ҳар томонлама таҳлил қилиб, ҳуқуқий асос ва парламентлараро алоқани мустаҳкамлашга келишиб олган.

2025 йил вазирлар даражасидаги алоқалар янги суръат касб этди: февраль ойида ташқи ишлар вазирлари Бахтиёр Саидов ва Айман Сафодий иштирокида Амманда сиёсий маслаҳатлашувнинг институционал механизмини ишга туширишга келишиб олинди. Дипломатик паспорт эгалари учун ўзаро визасиз режим тўғрисидаги ҳукуматлараро битим ҳамда ташқи сиёсат идораларининг 2025-2027 йилларга мўлжалланган ҳамкорлик дастури имзоланди. Натижада хизмат сафарлари соддалашди, сиёсий маслаҳатлашув тизимли кўриниш олди. Умуман, бу ҳужжатлар халқаро ва минтақавий ташкилотлардаги позицияларни мувофиқлаштириш, халқаро-ҳуқуқий ва консуллик ҳамда таҳлилий марказлар ўртасидаги ҳамкорликни назарда тутади.

Сиёсий мулоқот ва дипломатик алоқа

Қирол Абдулла II Самарқандга келгач, Ташқи ишлар вазирликлари ва тегишли идоралар даражасида жорий йил тузилган яқин алоқалар бўйича “Йўл харитаси” мустаҳкамланади.

Давлат раҳбарлари музокараларининг асосий йўналишлари минтақани хавфсиз ва барқарор ривожлантириш, гуманитар алоқалар, ўзаро ҳурмат ва ислом маданий қадриятлари муштараклиги асосида давлатлараро муносабатни чуқурлаштиришдан иборат.

Гуманитар дипломатиянинг намунавий ўсиш суръатига эга даражаси

2025 йил май ойида Иордания маданият вазири Мустафо Равашде “Самарқанд – Ислом дунёси маданий пойтахти-2025” йилининг очилиш маросимида қатнашиб, икки мамлакатнинг маданий қараши ва қадриятлари яқинлигини таъкидлади. Бундай ёндашув икки томонлама кун тартиби доирасида “юмшоқ куч”ни мустаҳкамлашга хизмат қилади ва шерикликнинг расмий мазмунини бойтади.

Иқтисодий ҳамкорлик

“Петра” ахборот агентлиги маълумотига кўра, 2024 йил ўзаро савдо ҳажми 6,9 миллион долларни ташкил этган. Иордания Ўзбекистонга фармацевтика маҳсулотлари, асбоб-ускуна ва кимёвий моддалар, Ўзбекистон эса мис, мева ва ёнғоқ, шунингдек таркибида какао мавжуд қандолат маҳсулотлари, жумладан шоколад етказиб берган. Томонлар ўзаро савдо ҳажмини бир неча баробар ошириш зарурлигини қайд этган.

Бозорга кириш шарти нуқтаи назаридан томонлар тизимли чора-тадбирларга ўтмоқда: 2025 йил 11 август куни Амманда бўлиб ўтган музокара чоғида вазирлар Лазиз Қудратов ва Тариқ Абу Ғазал Имтиёзли савдо тўғрисидаги битим (ПТА) тайёрлашга келишиб олди. Бу қадам озиқ-овқат ва кимё маҳсулотларидан тортиб, машинасозликкача бўлган устувор йўналишлар бўйича тариф ва нотариф тўсиқларни олиб ташлашга ёрдам беради.

Аммандаги август учрашуви бир неча майдонда бир вақтнинг ўзида ўтказилди. Ёндош вазирликлар раҳбалари музокарасидан ташқари маҳаллий Саноат палатаси билан ҳам алоқа ўрнатилди. Агросаноат мажмуаси, фармацевтика ишлаб чиқариши, тўқимачилик саноати, АКТ ва давлат-хусусий шериклик каби соҳалардаги қўшма лойиҳалар муҳокама қилинди. Учрашув якунида томонлар ҳамкорликни кенгайтириш ва бизнес уюшмаларининг бевосита алоқаларини таъминлаш ниятини тасдиқлади.

Иордания Савдо палатаси ва Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси ўзаро англашув меморандумини имзолаб, қўшма делегациялар юбориш, кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш, мавзули семинарлар ўтказиш ва тўсиқларни бартараф этиш бўйича келишиб олди. Натижада мунтазам B2B форматида учрашувлар ўтказиш, тегишли битимлар тайёрлаш учун шароит яратилди.

2022 йил охиридан бошлаб Амман ва Тошкент ўртасида “Jordan Aviation” авиакомпанияси Boeing-767 ҳаво кемасида тўғридан-тўғри чартер рейслар амалга оширмоқда. Сайёҳлар ва ишбилармонлар талабидан келиб чиқиб қабул қилинган бу қарор саноат миссиялари ва тақдимот турлари ташкил этилишини ҳам осонлаштирди.

Умуман, мамлакатлар ўртасидаги транспорт алоқалари аллақачон самара бера бошлаган. Мутахассис нашрлар маълумотига кўра, рейслар ҳафтада бир мартадан икки ҳафтада бир мартагача даврийликда қўйилган. Бу қулай “ҳаво кўприги”икки томон ишбилармонлик алоқаларини янада кенгайтириш имконини бермоқда.

Стратегик аҳамият

Ўзбекистон нафақат географик жиҳатдан қулай, балки минтақанинг табиий маркази ҳисобланади. Самарқанд 2025 йил тарихий Европа Иттифоқи – Марказий Осиё биринчи саммитини қабул қилди. Анжуманда транспорт-логистикани, муҳим хом ашё ва рақамли ҳамкорликни ривожлантириш, Транскаспий йўли орқали бозорларни кашф этиш асосий мавзулар сифатида ўртага ташланди. Бир сўз билан айтганда, мамлакатимизнинг ҳар томонлама манфаатли лойиҳаларни мувофиқлаштираётган минтақавий марказ сифатидаги ўрни мустаҳкамланаётгани эътироф этилди.

Иордания 2033 йилгача аниқ иқтисодий кун тартиби (Economic Modernization Vision) ва хусусий капитал, ДХШ, туризмга йўналтирилган 41 миллиард динорга тенг кенг кўламли инвестиция “ойна”си билан Яқин Шарқдаги тасдиқланган ҳамкоримиз ҳисобланади. Минтақавий таъминот занжирига қўшилиш учун Қизил денгиздаги тугунни шакллантирувчи Ақаба порти ва ASEZA махсус иқтисодий зонаси мамлакатнинг ягона денгиз дарвозаси бўлиб хизмат қилади. Ўзбекистон экспортчилари учун бу йўналиш “Ўрта йўлак”нинг қуруқликдаги тармоғини тўлдирувчи Левант ва Кўрфаз мамлакатлари бозорига тўғридан-тўғри чиқишни англатади.

Транскаспий магистрали (TITR – Ўрта йўлак) аллақачон Евросиё савдоси драйверларидан бири сифатида тан олинган. Жаҳон банки Ўзбекистон иштирокидаги транзитнинг сезиларли улушини қайд этган. Экспертлар баҳолашича, муқобил йўллар орасидаги энг қисқа ушбу йўналиш ривожланиши бутун минтақада ўсиш суръатини белгилайди. Тошкент учун бу – экспорт йўналишларини диверсификация қилиш ва логистика хатарини камайтириш, Амман учун – Акаба орқали Марказий Осиё маҳсулотларининг табиий “денгиз елкаси”га айланиш имконияти, демак.

Манфаатлар мос келиши маданий-гуманитар йўналиш ва исломий бирдамлик кун тартиби билан ҳам бевосита боғлиқ.

Қирол Абдулла II Ўзбекистонга ташриф буюриши юксак даражадаги ишонч намунаси сифатида икки томонлама кун тартибини амалий ҳаракат босқичига ўтказди. Расмий хабар билан тасдиқланган Самарқанд дастури сиёсий мулоқот ва асосий тармоқлар бўйича иқтисодий ҳамкорликни кенгайтиришга қаратилган. Мулоқот якуни бўйича янги туркум лойиҳаларни назарда тутувчи ҳужжатлар тўплами имзоланиши кутиляпти.

Стратегик самара – синергияда

Марказий Осиёнинг таянч маркази ва “Ўрта йўлак” иштирокчиси мавқеини кучайтираётган Ўзбекистон Иордания тимсолида Яқин Шарқ занжирининг ишончли халқаси – Акаба порти инфратузилмаси ва “Vision-2033” инвестиция кун тартибига эга бўлади. Иордания, ўз навбатида, логистикани диверсификация қилиш ва республикамиз билан технологик, агро ва саноат ҳамкорлиги орқали Марказий Осиёнинг ўсиб бораётган бозорига кирмоқда. Бошқача айтганда хавфсизлик, тараққиёт, маданий дипломатия ва исломий бирдамлик борасидаги манфаатлар тобора бир-бирини тўлдирмоқда.

Фараз – келажакка ишончнинг эҳтиёткор воситаси

Мазкур ташриф муайян доиралар келишувлари асосида режадан битимларга ўтиш майдони – ўзаро етказиб берилаётган маҳсулот тури рўйхатини кенгайтириш, Акаба ва ТIТR орқали барқарор логистика занжирини яратиш, ўзаро туризм ва академик алмашинувни чуқурлаштириш, энг муҳими – хусусий капитал ва давлат-хусусий шериклиги асосида қўшма ишлаб чиқариш лойиҳаларини илгари суриш имконидир. Бундай йўл 2025 йил тенденциясига жавоб беради, нафақат икки мамлакат, балки Марказий Осиё ва Яқин Шарқ минтақалари барқарорлигига ҳисса қўшишга қодир.

Август ойидаги музокараларда ўзаро саёҳат қамровига эътибор қаратилганини инобатга олиб, туризм B2B алоқалари учун “юмшоқ рағбатлантирувчи” сифатида кўриб чиқиляпти. Бу дам олиш кунлари учун ҳордиқ тўплами ва саноат саёҳатини кўзда тутади. Корхоналар, кўргазма майдонлари билан танишиш ташриф дастури билан уйғунлашади. Иордания томони ҳам тартиб-қоидани соддалаштириш, туризм алмашинувини кенгайтириш зарурлигини маъқуллаган.

Яна бир муҳим йўналиш – зиёрат ва маданий-тарихий туризм. Иорданияликлар Самарқанд ва Бухорога сўфийлик меросини ўрганиш, ислом меъморчилиги билан танишиш учун келади. Ўзбекистонликларда эса муқаддас масканлар, ноёб ёдгорликлар ҳудуди сифатида Амман, Мадаба, Петра, Вади Рам, Иордан ортидаги Бетанияга саёҳат қилиш талаби юқори. Тўғридан-тўғри алоқа ва ICESCO йўналиши бўйича фаол илгари сурилаётган маданий кун тартиби мавжудлиги бир йилга мўлжалланган икки томонлама дастурлар учун шароит яратмоқда.

Маданий-гуманитар алоқа

Гуманитар йўналиш тизимли ривожланмоқда: Самарқанд ICESCO доирасида “2025 йил Ислом дунёсининг маданий пойтахти” мақомини олган. Дастлабки тадбирлардаёқ Иордания делегацияси иштирок этди. Демак форум, фестиваль, кўргазма ва илмий анжуманлар табиий тақвими шаклланиб,ўзаро “ишонч дипломатияси” мустаҳкамлаяпти.

Таълим

Ишбилармонлик учрашувлари доирасида томонлар таълим ва кадрлар тайёрлаш соҳасидаги ҳамкорликка мунтазам қизиқиш билдирмоқда. 2024-2025 йилларда академик алмашинув, мавзули амалиёт ва қўшма дастурларни, жумладан, тармоқ уюшмалари ва университетлар иштирокида ўтказиш мақсадга мувофиқлиги маъқулланган.

Маданият вазирликлари ва ICESCO йўналиши бўйича маданият ҳафталиклари лойиҳалари, ижодий жамоалар алмашинуви, ислом санъати ва ҳунармандлиги акс этган қўшма кўргазмалар намойиши масалалари муҳокама қилинмоқда. 2025 йилги Самарқанд дастури Иордания ва Ўзбекистон маданий меросини ўзаро тақдим этиш учун майдон бўлиб хизмат қилади.

Томонлар тарихий-диний ва маданий йўналиш салоҳиятини баҳолашда якдил фикрга эга: зиёрат йўналиши, талабалар алмашинуви учун таълим турлари ва тадбир туризми – анжуман, фестиваль, инвестиция форумлар. Шу тариқа ишбилармонлик алоқалари кун тартиби бевосита қўллаб-қувватланади.

Абдуазиз Хидиров,

ЎзА шарҳловчиси