Дунёдаги энг ҳайратланарли тарихий объектлардан бири – Туркиянинг Каппадокия минтақасида жойлашган Деринкую ерости шаҳри. Бу нафақат археологик мўъжиза, балки инсон ақли ва иродасининг энг ёрқин намунасидир. 20 қаватгача чуқурлашган, минглаб одамларга бошпана бўлган бу ерости шаҳри – фақатгина қурилишдаги маҳорат эмас, балки тарихдаги фожеалар, қўрқувлар ва тирик қолиш учун қилинган курашнинг жонли гувоҳидир. “Derinkuyu” – турк тилида "чуқур қудуқ" деган маънони англатади. Бу ердаги шаҳар тоғ жинсларини ўйиб яратилган бўлиб, тахминан 10-12 минг одамни бир вақтда ўзига сиғдирган.

Шаҳар жами 18-20 қаватгача чуқурлашган бўлиб, унинг энг туб қисми 85 метргача етади. Ҳар бир қават ўзига хос вазифаларга эга: овқат омборлари, ибодатхоналар, мактаблар, ҳайвонлар учун иншоотлар ва ҳатто ҳаво тизими мавжуд бўлган.

 Деринкую шаҳри милоддан аввалги VIII – V асрлар орасида қурилган бўлиши мумкин. Айрим археологлар унинг илк босқичлари ҳеттлар, яъни қадимги Анатолия  цивилизациясига тегишли деб тахмин қилишади. Бошқалар эса уни христианлар ўз жонини сақлаш учун Рим ва Византия қийноқларидан қочиб қурган дейишади. Қайси халқ барпо этганидан қатъи назар, бу қурилиш электр, замонавий техника ёки юқори технологик ускуналарсиз амалга оширилгани – инсоният тарихи учун энг катта саволлардан биридир.

 Бу шаҳар нега ер остида қурилди? Жавоб – қўрқув ва оммавий хавфлар. Урушлар, босқинлар, диний таъқиблар, ваҳший қабилаларнинг ҳужумларидан яширин бўлиш учун одамлар ер остига кўчишди. Деринкуюнинг нақд 600 дан зиёд эшиги бўлиб, уларнинг ҳар бири ташқаридан ёпиладиган улкан тош дисклар билан муҳофазаланган. Шаҳар ичидаги тор йўлаклар ҳужумчи армиянинг катта миқдорда киришига йўл қўймайди – ҳимоя тактикалари ҳайратланарли даражада аниқ ва оқилона. 

Энг ҳайратланарли жиҳатлардан бири – ҳаво ва сув тизими. 20 қаватли ер ости шаҳарининг ҳар бурчагига ҳаво етиб бориши учун ҳаво шохобчалари ўйилган. Бу шохобчалар чуқурликда ҳам тоза ҳавони таъминлаган. Сув эса махсус қудуқлар орқали олинган бўлиб, шаҳар ичидан ташқарига чиқмасдан ҳаёт кечириш имкони бўлган. 

Энг қизиғи, бу шаҳар тарих китобларида юзлаб йиллар давомида тилга олинмаган. Фақатгина 1963 йилда, маҳаллий аҳоли ўз уйини таъмирлаётганида деворнинг ортидан сирли хонани кашф этади ва бу – бутун тарихнинг юзини ўзгартирувчи топилмага айланади. Кейинчалик археологлар бу хоналар бутун шаҳарга уланганини аниқлашди. Яъни, дунёнинг энг катта ерости шаҳарларидан бири одамзоднинг кўз ўнгида яширин ҳолда юзлаб йиллар давомида сақланиб келган. 

Деринкую – бу шунчаки туристик манзил эмас. Бу – инсониятнинг ҳар қандай хавф-хатарга қарамай тирик қолиш, жамиятни сақлаб қолиш ва эркин яшаш учун қандай меҳнат ва ижодкорлик қила олишини намоён этувчи тарихий сабоқ. У нафақат ер остидаги шаҳар, балки ер юзидаги инсоний ироданинг рамзидир. 

Шунинг учун ҳам Деринкую – бу фақат қадимги қурилиш эмас, балки саволларга тўла, жавоблари эса фақат қизиқаётган ва изланаётган одамларгина топа оладиган ҳақиқий сирли оламдир.  

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/uUPq1cnG3GU?si=4prxaq-mWJl0vo3y" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Ирода Жўраева, Искандар Исматов, ЎзА