Ostonada bo‘lib o‘tadigan ikkinchi Markaziy Osiyo — Xitoy sammiti arafasida global proteksionizm va geosiyosiy noaniqlik kuchayib borayotgan bir paytda ushbu mamlakatlarning ekspert va siyosatchilari mintaqaviy hamkorlikni kengaytirish bo‘yicha o‘z qarashlarini bildirdilar.

Xitoyning mashhur CGTN telekanalida "Global janub ovozlari" nomli dasturda Xitoy, Markaziy Osiyo va Janubiy Osiyoning aql markazlari vakillari Xitoy va Markaziy Osiyo davlatlari o‘zaro aloqadorlikni qanday mustahkamlashi, mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashi va yanada ekologik toza kelajakka intilishi mumkinligini muhokama qildilar. 

Qozog‘istonning Pokistondagi elchisi Yerjon Kistafin dasturni sammitning evolyutsiyasi va uning strategik ahamiyatiga oid sharh bilan ochdi. 

Uning aytishicha, mintaqa "dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan" holatdan "quruqlik orqali bog‘langan" holatga o‘tayotgani sababli, asosiy e’tibor infratuzilma loyihalarini funksional, samarali va xavfsiz qilishga qaratmoqda. 

O‘zbekistonning AQSHdagi sobiq elchisi Javlon Vahobov Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) va uning Toshkentda joylashgan Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi (MATT) kabi mintaqaviy xavfsizlik tuzilmalarining muhimligini ta’kidladi. "Biz terrorizm, narkotrafik va qurol kontrabandasiga qarshi kurashda SHHTga a’zo davlatlar bilan yaqin hamkorlik qilyapmiz", — dedi u xavfsizlik va barqaror rivojlanish o‘rtasidagi ajralmas bog‘liqlikni ta’kidlab.

Muhokamaning markaziy mavzusi "yashil" rivojlanish mavzusi bo‘ldi. O‘zbekiston Fanlar akademiyasi professori Odilxo‘ja Parpiyev xitoylik hamkorlar bilan qishloq xo‘jaligi texnologiyalari bo‘yicha o‘tkazilgan sinovlarning ta’sirli natijalari bilan o‘rtoqlashdi. "Xitoy issiqxona plyonkasi texnologiyasidan foydalanish sug‘orish uchun suv sarfini 30 foizga qisqartirish va hosildorlikni 40 foizgacha oshirish imkonini berdi", — dedi u. 

O‘zbekiston tomoni hozirda eksport uchun mahalliy nanozarrachalar ishlab chiqarish imkoniyatlarini o‘rganmoqda. Professor Parpiyev qimmatbaho importga tayanish o‘rniga, muayyan iqlim sharoitlariga moslashtirilgan mahalliy va arzon innovatsiyalarga investitsiyalarni ko‘paytirishga chaqirdi. 

U shuningdek, O‘zbekistonning quyosh tadqiqotlari sohasidagi yetakchiligi haqida gapirib, mamlakatdagi yuqori haroratli quyosh pechlarini misol keltirdi. "Biz qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat xavfsizligida inqilob yasay oladigan "yashil" vodorod va intellektual nanomateriallarni ishlab chiqarmoqdamiz", — der ekan, Xitoy va qo‘shni davlatlarni ilmiy hamkorlikni kengaytirishga chaqirdi. 

Pokistonning investitsiyalar bo‘yicha sobiq davlat vaziri Horun Sharif amaliy va ko‘p tomonlama yechimlarga ehtiyoj borligini qo‘llab-quvvatladi. "O‘zaro bog‘liqlik — bu faqat birinchi qadam. Uning ishlashi uchun portlar samarali, xavfsiz va ko‘p millatli qo‘shma korxonalar sifatida boshqarilishi kerak", — dedi u.

CASA-1000 elektr ta’minoti loyihasidagi tajribasiga tayanib, Sharif hamkorlarni kechiktirilgan eski modellarga yopishib olish o‘rniga, yangi va arzon energiya texnologiyalaridan foydalanishga chaqirdi. "Kelinglar, ikki tomonlama kelishuvlar doirasidan chiqaylik. Bizga mintaqaviy investitsiya kengashlari, xususiy sektor sherikligi va yagona bozor sifatida rivojlanishimizga imkon beruvchi bilim almashinuvi kerak. Mintaqa "yagona fikrlashga" va umumiy demografik ko‘rsatkichlardan — o‘rtacha yoshi 30 yoshgacha bo‘lgan 700 — 800 million kishidan foydalanishga kirishi kerak".   

Sinxua universiteti professori Li Siguan Xitoy va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi aloqalarni umumiy meros va geografiyaga chuqur tayangan hamkorlikka qiyosladi. U Afg‘oniston, Pokiston va Xitoyning g‘arbiy viloyatlarini qamrab oluvchi integratsiyaning kengroq modeliga chaqirdi. "Katta Markaziy Osiyo — bu Pomir va Tyan-Shan tog‘lari bilan bog‘langan yagona sivilizatsiya makonidir".

Li insonlar o‘rtasidagi aloqalar muhimligini ta’kidladi: "Men har yili talabalarni Markaziy Osiyoga olib kelaman. Akademik almashinuvlar mintaqaviy birlik uchun emotsional infratuzilmani yaratishi mumkin".

Dastur boshlovchisi Mushohid Husayn Sayid barcha ekspertlarning fikrlaridagi umumiy jihatni qo‘llab-quvvatladi: o‘zaro bog‘liqlik inklyuziv, xavfsizlik umumiy va rivojlanish "yashil" bo‘lishi kerak.

Ostonada sammitning ochilishi munosabati bilan "Global Janub Ovozlari"dagi muloqot Markaziy Osiyoni tranzit hududidan iqtisodiy, ekologik va inson taraqqiyotining jonli markaziga aylantirish rejasini taklif qildi.

O‘zA