Иккинчи жаҳон урушининг таъсири етиб бормаган давлат қолмади. Барчаси у ёки бу даражада дахлдор бўлиб яшади. Уруш бошланган пайтда Ўзбекистонда 6,5 миллион аҳоли истиқомат қилиб, уларнинг 1,9 миллиони фронтга сафарбар этилди ва 538 минги ушбу урушда ҳалок бўлди. Бундан ташқари, 158 минги бедарак йўқолган, деб қайд этилди. Ўзбекистонга 1 миллион аҳоли эвакуация қилинди, улардан 200 минги болалар эди.

Ўрта Осиёга эвакуация қилинган 308 корхонадан 100 дан ортиғи айнан бизнинг юртимизга кўчиртирилди. Уларнинг 50 таси 1942 йил бошида, қолганлари уруш бошланган йилнинг ўзидаёқ ишга туширилди. Ўзбекистоннинг 300 та корхонаси ҳарбий маҳсулот ишлаб чиқаришга ихтисослаштирилди. Уруш талофоти ҳар бир хонадонга ўз таъсирини кўрсатди, аммо шароитлар қандай оғир бўлмасин, Ўзбекистон аҳолиси ушбу даврни катта матонат билан ўтказди. Халқ хўжаликнинг қатор соҳаларида шижоатини кўрсатиб, урушнинг тезроқ якунланиши учун ўз ҳиссасини қўшиб келди.

Уруш даврида Чирчиқ шаҳрига, шу қаторда, марказий илмий лойиҳа институтлари ва олий таълим муассасалари эвакуация қилинди. Улар орасида Азот саноати институти (ГИАП), азот корхоналарини лойиҳалаштириш институти (Гипроазот), Гидротехника институти (ВНИИГ), Киров номидаги Харков кимё-технология институтларини кўрсатиб ўтиш мумкин. Уларда 300 нафардан ортиқ илмий ходимлар, шу қаторда 70 дан ортиқ докторлар ва фан номзодлари ишлади.

Уруш давридаги таълим масканлари, педагогик кадрлар, ўқитиш тизимлари ҳақида тарих институти кичик илмий ходими Юлдуз Турсунова батафсил маълумот беради.

<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/5_0HG3bxGgg" title="Иккинчи жаҳон уруши йилларида Ўзбекистонда таълим" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

М.Турдалиева, А.Аҳмедов (видео), ЎзА