-
II жаҳон урушида ўзбекистонликлар
Иккинчи жаҳон уруши йилларида Ўзбекистондан жами 1 миллион 500 мингдан ортиқ инсон ҳарбий сафарбарликка жалб этилди. Бу Ўзбекистон аҳолисининг ўша даврдаги умумий сонига нисбатан жуда катта кўрсаткич эди. Улардан бир қисми фронтда — жанг майдонларида фашистларга қарши курашди. Ўзбекистонликлар Совет Армиясининг деярли барча йирик жанг операцияларида иштирок этди.
Фронт ортида эса 1 миллиондан зиёд киши фаолият юритди. Улар завод ва фабрикаларда, қишлоқ хўжалигида, ҳарбий қурол-яроғ, кийим-кечак ва озиқ-овқат ишлаб чиқаришда жонбозлик кўрсатди. Шунингдек, 1941–1942 йилларда бошқа фронт ҳудудларидан эвакуация қилинган 100 дан ортиқ йирик саноат корхоналари ҳам Ўзбекистонга кўчирилди. Бу корхоналарда ишлаган муҳандис ва мутахассислар, маҳаллий ишчилар билан ҳамкорликда мамлакат иқтисодий қуввати фронтни таъминлашга йўналтирилди.
Шу тариқа, ўзбекистонликлар жанг майдонида қаҳрамонлик қилган бўлсалар, фронт ортида эса тинимсиз меҳнат қилиб, умумий ғалабага улкан ҳисса қўшганлар.
Иккинчи жаҳон урушидаги йўқотишлар
Иккинчи жаҳон уруши Ўзбекистон учун беқиёс фожиаларга сабаб бўлди. Расмий манбаларга кўра, ўзбекистонлик жангчилардан тахминан 538 мингдан ортиғи жангларда ҳалок бўлди. Бу кўрсаткич, аниқ рақамлар мавжуд эмаслигини ҳисобга олсак, янада юқори бўлиши мумкинлиги тахмин қилинади. Ҳар бир шаҳид – бир оиланинг қаҳрамони, бир миллатнинг йўқотган умиди бўлди.
Шунингдек, 158 мингдан ортиқ ўзбекистонлик ҳарбий бедарак йўқолган деб қайд этилган. Улардан кўпчилиги фронтдаги оғир жанглар давомида, асирликда ёки эвакуация пайтида изсиз йўқолиб кетди.
Жанглар тугагач, 900 мингдан ортиқ ўзбекистонлик жангчи уйига қайтиб келган. 870 мингдан ошиғи турли жароҳатлар олган, 60 минг нафардан зиёди эса ногирон бўлиб қайтди. Улар урушдан сўнг мамлакат тикланишида, иқтисодиётни қайта қуришда фаол иштирок этди.
Урушнинг оғир таъсирлари уларни доимий равишда таъқиб қилган – жисмоний жароҳатлар, психологик зарбалар ва хотираларда қолган даҳшатли лавҳалар кўпчиликнинг тақдирига таъсир қилди.
Бугунги кунда уларнинг номлари кўплаб шаҳар ва қишлоқлардаги ёдгорликларда абадийлаштирилди. Бу фактлар ҳар бир ўзбекистонликка урушнинг қандай фидокорона ва оғир кечганини ёдга солади.
Болажон ва меҳмондўст Ўзбекистон
Иккинчи жаҳон уруши йилларида Ўзбекистон фақат фронтдаги қаҳрамонликлари билан эмас, балки инсонпарварлик ва меҳмондўстлиги билан ҳам танилди. Уруш давомида фашистлар томонидан босиб олинган ҳудудлардан 1,5 миллионга яқин киши эвакуация қилинган бўлиб, уларнинг 250 мингдан ортиғи болалар эди. Бу болаларнинг кўпчилиги етим қолган, ота-оналари фронтга кетган ёки ҳалок бўлган. Ўзбекистонлик оилалар уларни ўз қарамоғига олиб, тарбиялади.
Энг машҳур мисоллардан бири Тошкентлик темирчи Шоаҳмад Шомаҳмудов ва унинг рафиқаси Баҳри Акрамова ҳисобланади. Улар турли миллатларга мансуб 16 нафар болани фарзандликка олиб, тарбиялашган. Бу болалар орасида рус, белорус, украин, латиш, молдован, яҳудий, тожик, қозоқ, татар ва бошқа миллат вакиллари бўлган. Уларга ўзбек исмлари қўйилиб, миллий анъаналар асосида тарбияланди. Бу оила Совет пропагандасида миллатлар дўстлигининг рамзи сифатида кўрсатилди.
Шунингдек, Самадовлар оиласи 12 нафар, Жўраевлар ва Ашурхўжаевлар оилалари ҳар бири 8 нафар болани фарзандликка олди.
Бу инсонпарварлик ҳаракати Ўзбекистон халқининг меҳр-шафқатини, миллатлар ўртасидаги дўстлик ва бирдамликни намоён этди. Бугунги кунда ҳам бу тарихий воқеалар ёдга олиниб, ёш авлодга ватанпарварлик ва инсонпарварлик руҳида тарбия беришда муҳим аҳамият касб этмоқда.
9-май — бу нафақат Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларини, балки халқимиз тарихида Ватан озодлиги ва тинчлиги йўлида жонини фидо қилган барча аждодларимизни ёдга олиш кунидир. Амир Темур, Темур Малик, Жалолиддин Мангуберди каби мард саркардалар, истиқлол ва эркинлик учун курашган юртдошларимиз, турли даврларда жасорат кўрсатган фидойилар хотираси халқимиз қалбида абадий сақланади. Уларнинг марду майдонлиги, матонати ва фидойилиги биз учун ибрат мактабидир. Шу боис, бу сана — тарих ва жасорат, хотира ва қадрият рамзига айланган муқаддас кун сифатида нишонланади.
<iframe width="650" height="420" src="https://www.youtube.com/embed/yEGubAjDkyI" title="9-may xotira va qadrlash kuniga bag'ishlanadi" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>Ирода Жўраева, Искандар Исматов, ЎзА