“Сизнинг номингизга кредит расмийлаштирилди”... Нотаниш рақамдан қўнғироқ қилиб, сизга ҳам шу гапни айтишганми? Тўғриси, бу гапни ўзим кўп эшитганман ва шу заҳоти ўша рақамларни блоклаб қўйганман.
Ёки банклардан кредит таклифига оид кўплаб хабарлар олганман. Фақат Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали кредит тарихимга оид маълумотни бекитиб қўйганимдан кейин қулоғим тинчиди.
Албатта, ҳаётда ҳамма ҳам қонун-қоидаларни билмаслиги, ҳушёр бўлмаслиги мумкин. Ахир, номига ҳақиқатдан ҳам ўзининг хабарисиз кредит расмийлаштирилган шахслар ҳам учрайди.
“Менинг номимга Шерзод исмли шахс 57 миллион 300 минг сўм кредит расмийлаштирибди, бундан менинг мутлақо хабарим йўқ эди. Энди Мажбурий ижро бюроси мендан кредит бўйича қарзларни тўлашни талаб қилмоқда...”
Мана шу мазмундаги шикоятни эшитиб, ўзи мардикорлик қилиб кун кўрадиган навқирон бир йигитга, тўғриси, жуда ачиндим. Унга қандай бўлмасин ёрдам бериш, бўйнига илинган “сиртмоқ”дан уни озод қилишга бел боғладим.
Аммо... Бу воқеа билан боғлиқ суд ҳужжатларини ўрганиш асносида асли сурхондарёлик бўлган фуқаро Қ.Қ. Чирчиқ шаҳрида юк ташишга буюртма олгани, у ерга боргач эса Шерзод исмли шахс билан танишгани маълум бўлди. Шерзод Қ.Қ.га 100 АҚШ доллари беришини, бунинг эвазига кредитга оид ҳужжатга имзо чекишини сўрайди. У эса “Бор-йўғи 57,3 миллион сўм кредит. Буни ўзим тез кунда ёпиб юбораман, сизга зарари тегмайди”, деган қуруқ гапга ишонган.
Афсуски, орадан ҳеч қанча вақт ўтмай аввал банк ходимлари, кейин давлат ижрочилари Қ.Қ.дан кредит маблағларини тўлашни сўрай бошлайди.
Суд жараёнида жабрланувчи бу ҳолатларни тўлиқ баён қилган. Кўпчиликка нисбатан бу қилмишни содир этган Шерзод эса 3 йил муддатга озодликдан маҳрум этилган. Суд қарорида, албатта, етказилган зарарни Шерзоддан ундириш кўрсатилган.
Мурожаатчи эса қийин вазиятда қолгани, уни бу ташвишдан қутқаришни сўради. Аммо, қонун-қоидани билмаслик ҳеч кимни жавобгарликдан озод қилмайди. Юз долларга қизиқиб, 57,3 миллион сўмни қарз сифатида зиммасига олаётганда, у бунинг оқибатини ўйлаб кўриши керак эди. Шундай эмасми?
Албатта, юқорида айтиб ўтилганидек, олмаган маҳсулот ёки хизматлар учун кредит тўлашга мажбур бўлаётган фуқаролар ҳам ҳаётда учрайди. Бу каби ҳолатлар эса, одатда, фирибгарлик натижасида юзага келади. Ўзбекистонда сўнгги йилларда бундай фирибгарлик ҳолатлари кўпаймоқда. Фуқаролар номига онлайн кредитлар расмийлаштирилиб, уларга молиявий зарар етказиш ҳолатлари йўқ эмас.
Жорий йилнинг биринчи чорагида жиноят ишлари бўйича судлар томонидан 16 мингга яқин жиноят иши кўриб чиқилган бўлса, ушбу жиноятларнинг кўпчилигини фирибгарлик ташкил этган.
Фирибгарлар, одатда, ижтимоий муҳандислик усулларидан фойдаланиб, фуқароларнинг шахсий маълумотларини қўлга киритиб, уларнинг номига онлайн кредитлар расмийлаштиради.
Бундай ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида Ўзбекистонда бир қатор чора-тадбирлар кўрилмоқда. Масалан, биометрик идентификация. Бунда кредит ташкилотларининг мобиль иловалари орқали кредит олишда фуқаролар биометрик идентификациядан ўтишлари талаб этилади. Бу орқали фуқаронинг шахсий маълумотларидан ноқонуний фойдаланиш имконияти камаяди.
Кредит тарихини текшириш. Бунда кредит ташкилотлари ариза тушгандан сўнг ҳамда кредит маблағлари ажратилишидан олдин фуқаронинг кредит тарихини икки босқичда ўрганади. Агар мижознинг кредит тарихи салбий ёки қарз юки юқори бўлса, кредит ажратиш рад этилади ёки бошқа суммада ажратилади.
Кредит битимини тақиқлаш хизмати. Бунда фуқаролар ўз номларига кредит расмийлаштирилишининг олдини олиш учун кредит бюросига ариза бериш орқали бундай битимларни тақиқлашлари мумкин. Бу хизмат ёзма ёки электрон шаклда амалга оширилади. Буни Ягона интерактив давлат хизматлари портали, давлат хизматлари марказлари ёки кредит бюролари орқали қилиш мумкин.
Умуман олганда, фуқаролар ўз шахсий маълумотларини ҳимоя қилиши, шубҳали операциялардан эҳтиёт бўлиши ва банклар томонидан жорий этилган хавфсизлик чораларига амал қилиши жуда муҳим. Бу каби тадбирлар орқали фирибгарлик ҳолатларининг олдини олиш ва фуқароларнинг молиявий хавфсизлигини таъминлаш мумкин.
Норгул Абдураимова, ЎзА