Ватан равнақи, тинчлиги ва ҳимояси йўлидаги қаҳрамонлик унутилмайди

Одатда инсонга тилак билдирилганда “умри узоқ, тани соғ, ризқи бутун бўлсин” дейилади. Узоқ умр эса, 100 ёш ораси билан ўлчанади. Шундай улуғ ёшни қаршилаётган инсонларнинг зиёратида бўлиш, уларнинг дуосини олишга ошиқиш ҳам бизнинг одатларимизга хос хислат. Улар улуғ ёшга кирганлиги учун эмас, шунча вақт давомида ҳаёт синовларига бардош берганлиги, бир аср тарихга гувоҳ бўлгани учун ҳам ҳикояларини эшитиш жуда мароқли.

Тошкент вилояти Бекобод шаҳрида умргузаронлик қилиб келаётган Ҳасанбой ота ҳам шу йил 100 билан юзлашди. Қаҳрамонимиз билан суҳбатлашиш мақсадида у киши яшаётган манзилга етиб бордик. Отанинг уй пештоқига “Бу хонадонда Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиси Холматов Ҳасанбой истиқомат қилади” деган лавҳа осиқлиқ турарди...

Ошни дамлагандек, ерни дамлагандим...

– Ота-онам деҳқончилик билан шуғулланишарди. Эшакка омоч қўшиб ер ҳайдашни бошлаганимда чамаси 10 ёшларда эдим, – дейди Ҳасанбой ота Холматов. – Жуда мароқли машғулот эди. Экин учун ер тайёр, энди уруғни қадасак бўлгани... аммо отамнинг бир синови ҳам бор эдики, ундан ўтиш учун кўпроқ тер тўкишимга тўғри келарди. Тухумдек катталикдаги тошни қўлига олган отам, уч-тўрт қулоч баландликка отарди. Қайтиб тушган тош ҳайдалган ерга ботмасди. Ерни қайта ҳайдашимни айтарди. Бу ҳол бир неча маротаба такрорлангандан кейингина тош ерга ботарди. Шунда отам “Ошни дамлагандек, ерни дамлабсан” дерди. “Дамланган” ерга экилган оқ жўхорининг ҳосили жуда ҳам яхши бўларди...

Томорқамизнинг бир қисмини офтоб тиғида уч ой куйдирардик. Сентябрь ойида эса, куйдирилган ерга уч баргли сабзи экардик. Ҳозиргидек қизил ва сариқ эмас, у вақтларда оқ сабзи экиларди. Кичкина жойдан ҳам тонналаб ҳосил олинарди. Ноябрь ойининг охирларида қирғизистонлик киракаш йигитлар туяларда келиб, етиштирган ҳосилимизни Андижондан Марғилонга етказиб беришарди. Мен ҳам ўша пайтларда отамга эргашиб бозорга борардим.

У даврлар болаликнинг ширин хотиралари сифатида эсимда қолган. Ҳеч қачон унутмайман. Айниқса, онамнинг биз учун пиширган таомлари, отамнинг бизга берган ўгитларини доим қумсайман. Уларнинг гашти бошқача эди...

Фронтга йўл

– Ёшим 18 га етганида мени ҳам армия сафига чақиртиришди. Қисқа муддатли тайёргарликдан кейин, 1943 йилнинг декабрь ойида бизни фронт чизиғига олиб кетаётган эшелонга душман самолётлари томонидан ҳужум уюштирилди. Кимдир у томонга яширинган, кимдир сўл томонга. Биз кўпчилик бўлиб ёнимиздаги ўрмон томон югурдик. Барча миллат ва давлатдан урушга сафарбар қилинган норғул йигитлар ўз тилларида “она” дея бақирганча югурарди. Уруш биз учун шу тариқа бошланганди...

Фронтда танкка қарши тўпларга снярд етказувчи вазифасида бўлдим. Битта тўпни ўқлаш, мўлжалга олиш ва отиш вазифасини 5 киши бажарар эди. Мен жамоанинг 5-аъзоси эдим. Хафвсизлик нуқтаи назаридан 150-200 метрча чамаси узоқликда жойлаштирилган снярдларнинг оғирлиги 15 килограммни ташкил қилар, битта қутида 3 дона тўп ўқи бўлиб, унинг оғирлиги 45 килограмм эди. Икки қўлим билан иккита қутини тортиб, орқа курагимда эса яна битта қутини опичлаб келаман. Умумий ҳисобда 135 килограмм вазндаги юкни тўпга етказиб бераман. Вазифамизнинг оғир томони шунда эдики, тиним йўқ эди. Тўхтаб қолишнинг оқибати оғир бўлишини барчамиз яхши билар эдик.

Бир сафар, снарядлар жойлашган жойга борганимда тўп устига душман ўқи келиб тушди. Жамоадан битта мен тирик қолдим... У кунларни эсласам, ўпкам тўлиб кетади.

Ғалабани Берлинда кутиб олдик. Ҳамма хурсанд. Шунда кўпчилик жангчилар деворга исми ва манзилини ёзаётганига кўзим тушди. Мен ҳам ёзмоқчи бўлдим, аммо бўш жой қолмаган эди. Шунда қуролдош дўстимизнинг елкасига чиқиб, тепароқдан бўш жой топдимда исмим, манзилим ва миллатимни ёздим. Орадан йиллар ўтиб, 1972 йил Берлинга борганимизда ёзганимнинг ярми ўчиб кетганини, аммо “Ҳасанбой, Андижон” деган жумлалар ҳали ҳам деворнинг тепа қисмида борлигидан хурсанд бўлдим. Яна бир бора ўша кунларни хотирлагандик...

Уйга қайтиш

– Уруш тугаб бўлишига қарамасдан, бизни 1950 йил уйимизга қайтаришган. Ўшанда опам мен учун бир қизни кўз остига олиб юрган экан. Қайтишим билан тўй қилиб, ўша қизга уйланганман. 26 ёшга тўлганимда катта ўғлим дунёга келган. Бирин кетин 9 фарзандли бўлдик. Иккисининг умри қисқа экан, пешонамизга битмади. Қолганларини барчасини уйли-жойли қилдик. Урушдан кейинги ҳаётим ва фаолиятимни Бекобод шаҳрида ўтказдим. Бу орада металл, ғишт заводлари ва Сирдарё ГРЭС да ишладим.

Ўзимга хиёнат қилмадим

Ортда қолган умримга қараб туриб шуни англадимки, ҳар қандай ҳолатда ҳам ҳалол ва покликка интилиш керак экан. Негаки, умр барибир ўтар экан. Уни тўхтатишнинг имкони йўқ. Аммо, ёшинг ўтиб, виждонинг олдида сарҳисоб бераётганингда кўнгил оғрийдиган амалларни қилмаганлигинг хотиржамлик бағишлар экан. Ҳаловат топар экансан. 

Бир умр ойликка қараб яшадим. Оилам шунга қаноат қилди. Раҳбарлик лавозимларида ишлаганимда ҳам уни суиистеъмол қилмадим. Энг асосийси ўзимга хиёнат қилмадим...

Ўзбек офицерлари

Бекобод шаҳарчасининг ўзида Иккинчи жаҳон уруши қатнашчилари 600 дан ортиқ эди. Бугун эса 2 нафар қолибмиз. “Уч авлод учрашуви”, “Очиқ эшиклар куни” ва ҳарбийлар билан турли учрашувлар чоғида ҳарбий қисмларга борамиз. Бугунги кун шароитларини кўриб, тўғриси, кўзимга ёш келади. Бу кунларга етганлар бор, етмаганлар бор... Доруломон кунларнинг қадрига етиш, тинчликни қадрлаш керак.

Учрашувларда ёшлар уруш ҳақида кўпроқ гапиришимизни сўрашади. Аммо у кунларни кўриш у ёқда турсин, эслашнинг ўзи инсонни руҳий азоблайди. Шунинг учун ўсиб келаётган болаларимизга доим таъкидлайманки, урушнинг номи ўчсин, ҳеч қачон уруш бўлмасин. Жанг майдонида ўтган ҳар дақиқанинг ўтиши шунчалар қийинки, бир сониядан кейин нима бўлишини айтиш қийин. Топишдан кўра, йўқотишлар кўп бўлган. Янги кийим киймадик, қорнимиз тўйиб овқат емадик...

Бугунги кунларнинг шукронасини қилиш керак. Фақат яхши яшаш, ўқиш ва интилиш лозим. Бугунги ёшларга яратилган имкониятлар бизда бўлган эмас. Ҳатто, тасаввур ҳам қилолмаганмиз. Шу Ватанни севиш, уни кўз қорачиғидай асраш керак.

Шерзод ШАРИПОВ

“Ватанпарвар” мухбири.

ЎзА