Ер участкасини қонунга хилоф равишда эгаллаш, ер бериш тартибини бузиш, айниқса, суғориладиган ер участкасига бўлган ҳуқуқни сотиш каби жиноятлар йўқ эмас. Бундай жиноятлар нафақат ҳозирги, балки келажак авлод манфаатларига ҳам жиддий зарар етказиши билан ўта хавфли ҳисобланади.

Бундай жиноятларни судларда кўришда нималарга эътибор қаратиш керак? Олий суд Жамоатчилик билан алоқалар маркази бошлиғи Азиз Обидов шу саволга жавоб берди:

– Суд амалиёти таҳлиллари ер билан боғлиқ жиноятлар турлича малакаланаётгани, айрим ҳолларда талон-торож сифатида баҳоланаётгани, рағбатлантирувчи нормани қўллашда, жиноят натижасида етказилган зарарни ундириш ва муаммоли ер масаласини ҳал қилиш борасида тафовутлар мавжудлигини кўрсатган.

Шу сабабли, Олий суд пленумининг “Ер тўғрисидаги қонунчиликни бузиш билан боғлиқ жиноят ишлари бўйича суд амалиётининг айрим масалалари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.

Унда ер участкасини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, ер бериш тартибини бузиш, суғориладиган ер участкасига ёки унинг бир қисмига бўлган ҳуқуқни сотиш ёхуд қонунга хилоф равишда бошқача тарзда ўзга шахсга бериш жиноятларининг зарурий белгилари, уларни малакалашнинг ўзига хос жиҳатлари ва ўхшаш таркибли жиноятлардан фарқлари ҳақида батафсил тушунтириш берилди.
Қарорда Жиноят кодексининг 229-1-моддаси диспозициясида назарда тутилган ер участкасини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш тушунчасига тариф берилди.

Унга кўра, қонунчиликда белгиланган тартибда ажратилмаган, шу жумладан, реализация қилинган ер участкасининг чегаралари ваколатли органлар томонидан жойнинг ўзида белгиланмаган, ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқлайдиган ҳужжатлар берилмаган ҳолда фойдаланишда ифодаланиши, ушбу ҳаракатлар Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 60-моддаси билан маъмурий жазо қўллаш тўғрисидаги қарор чиқарилган пайтдан бошлаб, бир йил мобайнида содир этилиши жиноий жавобгарликка тортишнинг зарурий шарти сифатида кўрсатилди.

Қарорнинг 5-бандида суғориладиган ер участкаларини уларда қурилиш ишларини амалга оширган ҳолда ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш ушбу ер майдонларида ҳеч қандай ҳуқуқий асосга эга бўлмасдан қурилиш ишларини амалга оширишда ифодаланиши, жиноят аниқланган пайтдан бошлаб тамом бўлган, деб ҳисобланиши ҳақида раҳбарий тушунтириш берилди.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексда ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган, ажратилган ер участкасига туташ бўлган ва туташ бўлмаган ер участкаларида қурилиш ишларини амалга ошириш учун жавобгарлик белгиланган бўлиб, мазкур норма Жиноят кодексида ҳам мавжуд.

Тергов ва суд органлари томонидан бу каби қилмишларни баҳолашда хатоликларга йўл қўйилишининг олдини олиш учун ушбу ҳуқуқбузарлик ва жиноят ўртасидаги фарқни аниқ кўрсатиш зарурати мавжуд эди.

Пленум қарорида бу масалага алоҳида эътибор қаратилиб, суғориладиган ер участкалари уларда қурилиш ишларини амалга оширган ҳолда ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган бўлса, айбдорнинг ҳаракати Жиноят кодексининг 229-1-моддаси 2-қисми билан квалификация қилиниши ҳақида судларга тушунтириш берилди.

Амалиётни бирхиллаштириш ва қонуннинг тўғри қўлланилишини таъминлаш мақсадида пленум қарорининг 17-бандида суғориладиган ер участкасига ёки унинг бир қисмига бўлган ҳуқуқни сотиш деганда, уни бошқа шахсларга моддий манфаат ёки бошқа ҳақ эвазига ўтказиш тушунилиши қайд этилди.

Қонунга хилоф равишда бошқача тарзда ўзга шахсга бериш деганда, суғориладиган ер участкасини ёки унинг бир қисмини ҳуқуқи бўлмаган шахснинг тўлиқ эгалигига, вақтинча фойдаланишга ёхуд бошқача тарзда фойдаланишга топшириш тушунилиши, 19-бандида суғориладиган ер участкасига ёки унинг бир қисмига бўлган ҳуқуқни сотган ёхуд қонунга хилоф равишда бошқача тарзда ўзга шахсга берган ҳар қандай шахс бўлиши мумкинлиги ҳақида тушунтириш берилди.

Хулоса ўрнида айтганда, пленум қарорида ер билан боғлиқ жиноят ишларини кўриш юзасидан батафсил тушунтиришлар берилган. Бу шу тоифадаги ишларни кўриш жараёнида одил судловни таъминлаш билан бирга, суд амалиётини бирхиллаштириш, қонунларни аниқ ва тўғри қўллашга хизмат қилади.

Н.Абдураимова, ЎзА