Ўзбек халқининг кўп асрлик тарихида миллий ҳунармандчилик ва халқ амалий санъати йўналишлари ва турлари бой ва ранг-баранг маданий меросимизнинг энг ажойиб қисмини ташкил этади. Пойтахтимиздаги Ўзбекистон амалий санъат ва ҳунармандчилик тарихи давлат музейи кўп асрлик миллий ҳунармандчилик намуналари ва амалий санъат буюмлари намойиш этилгани билан ажралиб туради.

Музейнинг асосий биноси, яъни меҳмонхона зали Ўзбекистоннинг маданий мероси объекти, меъморий обида ҳисобланади. Чунки ушбу залда миллий ҳунармандчилигимиз ва амалий безак санъатимизнинг турли йўналишлари мужассам. Унинг деворларию шифтида уста-ҳунармандларнинг қўл меҳнати, маҳорати, ақл-закоси акс этган. Шу боис ҳам музейга ташриф буюрадиган меҳмонлар марказий меҳмонхона залига катта қизиқиш билдирадилар.    

1870 йилда бунёд этилган ушбу залнинг ўз тарихи бор. Бу бино 1896-1904 йилларда махсус топшириқлар бўйича юртимизга келган элчи Александр Половцев томонидан сотиб олинган ва ана шу йиллар давомида таъмирланган. Элчи Александр Половцев ўзи этнограф, яъни қадимшунос олим бўлган. Шу боис ҳам у халқимизнинг амалий санъати турларига жуда қизиққан.  

— Марказий залимизнинг безак ишлари учун 60дан ортиқ усталар 8 йил давомида ишлаган, — дейди Ўзбекистон амалий санъат ва ҳунармандчилик тарихи давлат музейи ходими Дилноза Нарзуллаева. — Ўша даврнинг энг машҳур усталари — бухоролик, тошкентлик, қўқонлик, хоразмлик усталар олиб келинган. Улар амалий санъат намуналарининг бир неча хил турларини қўллаган ҳолда зални безашган. Масалан, деворда ганч ўймакорлиги намуналарини кўришимиз мумкин. Ушбу ганч ўймакорлиги намуналарида 200 дан ортиқ иккинчи марта такрорланмайдиган нақшлар мавжуд. Бунинг устида тошкентлик уста Тошпўлат Арслонқулов ҳамда бухоролик уста Ширин Муродов ўз шогирдлари билан биргаликда ишлашган.    

Ганч ўймакорлиги шундай нозик амалий санъат турларидан бири ҳисобланадики, уни 4 соатдан 6 соатгача ўйиб ишлаш керак бўлади. Агар қоришмаси қотиб қолса, унга ишлов беришнинг имкони бўлмайди. Шунинг учун ҳам усталар ўзларининг шогирдлари билан гуруҳ-гуруҳ бўлиб ишлашган.    

Шунингдек, ушбу залимизда иккита иситиш печлари мавжуд бўлиб, уларда Ғарб билан Шарқнинг уйғунлашувини кўриш мумкин. Яъни, печларнинг устидаги гумбази бириники масжиднинг гумбазига ўхшатиб, иккинчисиники эса черков гумбазига ўхшатиб қурилган.    

Бундан ташқари, меҳмонхонада кулолчилик кошинларини кўришимиз мумкин. Булар риштонлик уста кулол Абдулла томонидан амалга оширилган. Бу устанинг XIX аср ўрталарида ўз устахонаси бўлган. Унинг устахонасига турли Шарқ мамлакатларидан усталар келиб, кошинпазлик сирларини ўрганишган. Ўша пайтларда камдан-кам усталарда ўз устахонаси бўлган. Устахонаси бор усталар эса жуда маҳоратли уста ҳисобланган.    

Ушбу марказий залда 4 та устун мавжуд. Хона квадрат шаклга эга. Деворларда токчабанди услубида токчалар ясалган. Токчалар ҳам безак, ҳам жавон вазифасини бажарган. Бундан ташқари, уйни безаб турган архитектура элементларидан ҳисобланади. Токчаларда XIX-XX асрларга оид мис-кандакорлик ва кулолчилик намуналари ўрин олган, — дейди музей вакили.  

<iframe width="853" height="480" src="https://www.youtube.com/embed/WL-YCt_eSVs" title="Амалий санъатимизга қизиққан қадимшунос элчи таъмирлатган уй меъморий обидага айланган" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen></iframe>

Дарҳақиқат, Ўзбекистон амалий санъат ва ҳунармандчилик тарихи давлат музейининг ушбу асосий меҳмонхона зали халқимизнинг бой амалий санъати ва миллий ҳунармандчилик намуналарини ўзида жамлагани билан эътиборни тортади. Бири иккинчисини такрорламайдиган қўл меҳнати маҳсуллари, ранг-баранг безаклар ҳар бир томошабинни ҳайратга солади. Буларнинг бари ўша даврдаги уста-ҳунармандларимизнинг ўткир маҳоратию заковатидан сўзлайди.        

Муҳтарама Комилова,

Дониёр Якубов (видео), ЎзА