Har birimiz o‘zgadan mol-mulkni ma’lum bir muddatga ijaraga olamiz yoki o‘zga shaxsga ijaraga beramiz. Bu orqali ikki taraf –ijaraga beruvchi hamda oluvchi o‘rtasida shartnoma tuzishda huquq va majburiyatlar, albatta, paydo bo‘ladi.

Bugungi kunda tomonlar shartnoma tuzayotganlarida o‘zlarining manfaatlarini ko‘zlab tuzishadi. Shartnomani shartlashishda tomonlar avval og‘zaki, keyinchalik yozma ravishda talab va istaklarini va foydalarini ko‘zlagan holda imzolashadi. Biroq bugungi kunda shartnomalarni tuzib olib, keyinchalik shartnoma shartlariga amal qilmaslik holatlari ko‘paygan.  

Misol uchun, bir shaxs o‘zining nomida bo‘lgan ikki xonali xonadonini ikkinchi shaxsga 2-yil muddatga ijaraga olish bo‘yicha ijara shartnomasini yozma emas, balki og‘zaki ravishda tuzdi. Shartnoma tuzilgandan xonadonni qabul qilib olganda shu vaqtning o‘zida 2 oylik ijara pullarini ham ijaraga beruvchiga topshirdi. Oradan yigirma kun o‘tib, ijaraga beruvchi shaxsning sobiq turmush o‘rtog‘i sudga da’vo ariza bilan murojaat qilib, kelin bo‘lib tushgan uyiga kiritishni so‘radi. MIB xodimlari esa uyga kiritish uchun majburiy tartibda ijro harakatlarini olib borish maqsadida xonadonga kelishadi va uni xonadonga kiritishadi. Shu orada ijarachi shaxslar o‘rtasida nizo kelib chiqadi. Ko‘rinib turibdiki, og‘zaki ravishda tuzilgan va berilgan pullarni talab qilib qaytarib olish bo‘yicha muammolar yuzaga keladi.  

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 539-moddasida mulk ijarasi shartnomasining shakli bo‘yicha qoida keltirib o‘tilgan. Mulk ijarasi shartnomasi bir yildan ortiq muddatga mo‘ljallangan bo‘lsa, taraflardan birontasi yuridik shaxs bo‘lgan holda esa, muddatidan qat’i nazar, yozma shaklda tuzilishi shart. Ko‘chmas mulk ijarasi shartnomasi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozimligi qayd etilgan. Agar shartnoma yozma ravishda tuzilganda, nizo kelib chiqqan holda sud orqali oson yechim topilardi.  

Shularni nazarda tutib, fuqarolar bu sohada zarur bilimga ega bo‘lishi lozim. Buning uchun, birinchidan, xonadonni ko‘zdan kechirib, kamchiliklarsiz qabul qilib olishi, uy hujjatlarini ko‘zdan kechirishi lozim. Ikkinchidan ijaraga olinayotgan xonadonning ijara haqi va hisob- kitob qilish tartibini belgilab olish kerak. Uchinchidan, shartnoma bo‘yicha taraflarning huquq va majburiyatlari qismiga qat’iy amal qilish ham talab etiladi. To‘rtinchidan, nizo kelib chiqqan taqdirda sudgacha hal qilish. Taraflar kelishuvga erishmagan taqdirda, nizo belgilangan tartibda sudda hal etish masalasini shartnomada belgilab olish masalalarini aniq belgilab olish lozim.  

Bugungi kunda fuqarolarimiz tomonidan nizoli munosabatlarni ko‘paytirmaslikning oldini olish maqsadida, albatta, qonunlarga bir nazar tashlash, bu orqali o‘z huquqlarini bilib olish tavsiya etiladi.  

Laziz Xudoyqulov,  

Sudyalar oliy maktabi fuqarolik yo‘nalishi tinglovchisi.O‘zA