O‘zbekistonda millatlararo barqarorlik mamlakat taraqqiyotidagi eng muhim omillardan biri sifatida e’tirof etiladi. Dunyo davlatlari odatda bir millatli va ko‘p millatli davlatlar sifatida ikkiga bo‘linadi. O‘zbekiston esa ko‘p millatli davlatlar qatoriga kiradi va bu uning o‘ziga xos boyligi hamda kuchli jamiyat qurish tomoni hamdir. Mamlakatda 130 dan ortiq millat va elat vakillari yashaydi. Bu xilma-xillik bir tomondan ijtimoiy-siyosiy barqarorlikka tahdid solishi mumkin bo‘lsa-da, O‘zbekiston uni o‘z rivojlanishi uchun muhim resursga aylantirishga muvaffaq bo‘ldi. Bu holatni mutaxassislar “O‘zbek modeli” deb nomlamoqda.

Chunki tarixan olib qaraganda O‘zbekiston hududi Buyuk Ipak yo‘li davridan boshlab turli xalqlarning o‘zaro ta’sir markazi bo‘lib kelgan. Bu tarixiy jarayon mintaqada turkiy, eroniy va boshqa etnik guruhlarning uyg‘unlashuviga zamin yaratdi. XIX asrda o‘lkaning Rossiya imperiyasi tarkibiga kirishi, keyinchalik esa sovet ittifoqi davrida migratsiya jarayonlari yanada kuchayganiga guvoh bo‘lish mumkin. Sovet siyosati doirasida “xalqlar do‘stligi” g‘oyasi targ‘ib qilingan bo‘lsa-da, milliy chegaralarni belgilash va majburiy ko‘chirishlar etnik xilma-xillikni murakkablashtirdi. Mustaqillikdan so‘ng O‘zbekiston bu merosni yangi davlat siyosati doirasida muvaffaqiyatli boshqarish yo‘lini topdi.

O‘zbekiston hukumati barcha millatlarga teng huquq va imkoniyatlar yaratishga, ularning tili, madaniyati va an’analarini saqlash hamda rivojlantirishga katta e’tibor beradi. Masalan, mamlakatda turli millatlar uchun o‘z tillarida ta’lim olish imkoniyati, madaniy tadbirlar o‘tkazish va an’analarini erkin namoyish etish uchun zarur shart-sharoitlar mavjud. Davlat siyosatining muhim jihati – tillar bo‘yicha tenglikni ta’minlashdir. 2023 yilgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, respublikada 2 000 dan ortiq maktabda rus, qozoq, tojik, turkman, qirg‘iz, qoraqalpoq tillarida ta’lim beriladi. Bu nafaqat lingvistik xilma-xillikni saqlab qoladi, balki ijtimoiy integratsiyani ham ta’minlaydi. 

Bundan tashqari, O‘zbekiston “yumshoq kuch” strategiyasidan foydalanib, milliy madaniy markazlar orqali milliy guruhlarning o‘ziga xosligini targ‘ib qiladi.  2025 yil holatiga ko‘ra, mamlakatda 157 ta milliy madaniy markaz faoliyat yuritmoqda. Ushbu markazlar nafaqat ichki barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi, balki madaniy diplomatiya vositasi sifatida xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga ham hissa qo‘shadi. Turli millat vakillarining o‘zaro hamkorligi, madaniy tadbirlar, an’anaviy san’at va ta’lim almashinuvi orqali bu siyosat nafaqat ijtimoiy birlikni mustahkamlashga, balki yangi biznes imkoniyatlari, innovatsiyalar va ijtimoiy loyihalarning yuzaga kelishiga ham turtki beradi.

Millatlararo munosabatlarning mustahkamligi O‘zbekistonning xalqaro maydondagi obro‘sini oshiradi. Dunyoda tinchlik va barqarorlikka erishmoqchi bo‘lgan davlat sifatida O‘zbekiston o‘z tajribasini boshqa ko‘p millatli mamlakatlar bilan baham ko‘rib, ularga o‘rnak bo‘la oladi. Bu nafaqat mintaqaviy, balki global miqyosda ham ijobiy o‘zgarishlarga olib keluvchi muhim omildir. O‘zbekistonning millatlararo barqarorlik modeli xalqaro miqyosda ham e’tibor qozonmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida millatlararo nizolarni oldini olishda faol rol o‘ynamoqda. Masalan, 2016 yildan keyin Qirg‘iziston va Tojikiston bilan chegaradagi mojarolarni hal qilishda O‘zbekiston vositachilik qilib, o‘zining tinchliksevar siyosatini namoyish etdi. Mustaqillik yillarida millatlararo totuvlikni mustahkamlash va turli etnik guruhlar o‘rtasida hamjihatlikni ta’minlash maqsadida qator huquqiy va institutsional choralar ko‘rildi. Bugungi kunda mamlakatda tinchlik va barqarorlikni asrash uchun fuqarolik jamiyati institutlari, milliy madaniy markazlar va davlat tashkilotlari hamkorlikda ish olib bormoqda.

O‘zbekistonda millatlararo barqarorlik va do‘stlikni mustahkamlashga qaratilgan tadbirlar, xususan, Navro‘z bayrami, Do‘stlik festivallari va Bag‘rikenglik haftaligi kabi an’anaviy choralar yuqori kayfiyat va ko‘tarinki ruhda o‘tkaziladi. Ushbu tadbirlar davlat va hukumat darajasida tashkil etilib, ularga yanada yuqori maqom va ahamiyat beriladi. Ayni kunlarda o‘zbekistonliklar “Navro‘z” bayramini keng nishonlashga tayyorgarlik ko‘rishmoqda. Navro‘z bayrami nafaqat yilning eng muhim tabiat uyg‘onish bayrami sifatida, balki xalqlar do‘stligi va birdamlikning timsoliga aylangan ulug‘ tadbir sifatida keng nishonlanadi. Bu bayram respublikamizning har bir tumani, shahri va qishloqlarida katta ko‘tarinkilik va o‘zgacha ruhda o‘tkaziladi. Navro‘z O‘zbekistonning ko‘p millatli xalqini birlashtiruvchi muhim platforma bo‘lib, unda turli millat vakillari o‘z madaniyati, an’analari va oshpazlik merosini namoyish etadi. Bu bayram mamlakatimizda yashovchi barcha xalqlar uchun umumiy quvonch va hamjihatlik ramzidir.

Navro‘z bayrami doirasida O‘zbekistonning har bir hududida o‘ziga xos tantanalar uyushtiriladi. Bayram dasturi ko‘pincha xalq sayillari, musiqalar, milliy raqs va o‘yinlar bilan boyitiladi. Shu bilan birga, Navro‘zning eng muhim qismi – umumiy dasturxon atrofida yig‘ilish va xalqlarning o‘ziga xos taomlari bilan bir-birini mehmon qilishdir. Bu an’ana nafaqat o‘zbek xalqining mehmondo‘stligini aks ettiradi, balki mamlakatda yashovchi boshqa millatlarning ham o‘ziga xos oshpazlik madaniyatini birlashtiradi.

Navro‘z bayramida tayyorlanadigan taomlar orasida eng muhim o‘rinni sumalak va halim egallaydi. Sumalak – bahorning ramzi sifatida ko‘riladigan bu taom bug‘doy unidan tayyorlanadi va uning pishirilishi katta marosimga aylanadi. Qozon atrofida yig‘ilgan ayollar, qo‘shiqlar aytib, birgalikda sumalak tayyorlash jarayoni bayramning eng muhim va muqaddas qismlaridan biridir. Halim esa o‘zbek xalqining an’anaviy taomi bo‘lib, go‘sht va bug‘doydan tayyorlanib, uzoq vaqt davomida sekin pishiriladi. Bu taom o‘zbekona dasturxonning ajralmas qismidir.

Ammo Navro‘z taomlari faqat o‘zbekona an’analar bilan cheklanmaydi. O‘zbekistonda yashovchi turli millatlar o‘zlarining milliy taomlarini ham bayram dasturxoniga qo‘shadi. Masalan, tojik xalqi vakillari o‘zlarining mashhur “osh palov”ini tayyorlasa, qozoqlar “beshbarmoq” – go‘sht va xamir bilan tayyorlanadigan an’anaviy taomini taqdim etadi. Qirg‘izlar “chuchvara” yoki “kattama” kabi o‘ziga xos taomlarni, turkmanlar esa “ishlyokli” – go‘shtli xamir taomini dasturxonga olib keladi. Rus millati vakillari “blinchik” yoki “chuchvara” kabi taomlarni, ukrainlar esa “borshch” – qizil lavlagi sho‘rvasini tayyorlab, bayramga o‘z hissasini qo‘shadi. Qoraqalpoqlar “guruchli baliq” yoki “tuxum barak” kabi o‘ziga xos taomlar bilan ishtirok etsa, armanlar “tolma” – uzum bargiga o‘ralgan go‘shtli taomini taqdim etadi. Bu xilma-xil taomlar Navro‘z dasturxonini rang-barang qilib, xalqlar o‘rtasidagi do‘stlik va hamkorlikni yanada mustahkamlaydi.

Millatlararo munosabatlarni ilmiy jihatdan o‘rganish va rivojlantirish bo‘yicha ham muhim ishlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Milliy universiteti huzuridagi “Amaliy etnologiya” laboratoriyasi ham mamlakatda yashovchi millat va elatlarga bag‘ishlangan ilmiy-amaliy tadqiqotlar doirasida keng ko‘lamli ish olib bormoqda. Bu laboratoriya millatlararo barqarorlik va totuvlikni mustahkamlashga xizmat qiluvchi tadqiqotlar bilan birga, talabalar uchun maxsus amaliy mashg‘ulotlar tashkil etmoqda. Ushbu mashg‘ulotlar orqali yosh avlodga turli millatlarning madaniyati, tarixi va O‘zbekiston jamiyatidagi o‘rni haqida chuqur bilim beriladi, shuningdek, ularda bag‘rikenglik va do‘stlik tuyg‘ulari shakllantiriladi. Laboratoriya tomonidan olib borilayotgan tadqiqotlar etnologiya, sotsiologiya va antropologiya sohasidagi zamonaviy ilmiy yondashuvlarga asoslanib, millatlararo munosabatlarning tarixi va zamonaviy sharoitdagi o‘zgarishlarini tahlil qiladi.

Demak, o‘zbek jamiyatining ijtimoiy xususiyatlari millatlararo barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbek xalqining an’anaviy bag‘rikenglik va mehmondo‘stlik qadimiy qadriyatlarini amerikalik sotsiolog Tolkot Parsonsning ijtimoiy tizimlar nazariyasi nuqtai nazaridan tahlil qilganda, bu xususiyatlar jamiyatning integratsion funksiyasini kuchaytiradi. Masalan, turli millat vakillari o‘rtasidagi qo‘shnichilik munosabatlari va umumiy bayramlarda ishtirok etish ijtimoiy birdamlikni oshiradi. Shu bilan birga, O‘zbekistonning ko‘p millatli jamiyati turli madaniy an’analarning uyg‘unligi va taraqqiyot uchun yangi imkoniyatlar manbai sifatida xizmat qiladi. 

Ammo zamonaviy sharoitda urbanizatsiya va globalizatsiya jarayonlari yangi muammolarni keltirib chiqarmoqda. Yosh avlod orasida milliy o‘zlikni anglashning pasayishi va iqtisodiy migratsiya etnik chegaralarni xiralashtirishi mumkin. Millatlararo barqarorlikka tahdid soluvchi omillar orasida iqtisodiy tengsizlik, ekologik muammolar va xalqaro migratsiya jarayonlari alohida ajralib turadi. Kelajakda O‘zbekiston millatlararo barqarorlikni saqlash uchun raqamli texnologiyalardan foydalanishni kengaytirishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqlarda tolerantlikni targ‘ib qiluvchi kampaniyalar va axborot texnologiyalari orqali yoshlarni jalb qilish muhim yo‘nalish bo‘lib xizmat qiladi. 

O‘zbekistonda millatlararo barqarorlik – bu tarixiy tajriba, davlat siyosati va jamiyatning ichki dinamikasining sintezidir. Mamlakatning ushbu sohada erishgan yutuqlari nafaqat ichki integratsiyani ta’minlaydi, balki xalqaro miqyosda ham o‘rnak bo‘lib xizmat qiladi. Biroq zamonaviy muammolar va global o‘zgarishlar sharoitida bu modelni yanada takomillashtirish va moslashtirish zarur. O‘zbekistonning kelajakdagi muvaffaqiyati uning ko‘p millatliligini boylik sifatida saqlab qolish va uni barqaror rivojlanish uchun resursga aylantirish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.

R.Xomitov,

 O‘zMU huzuridagi

 “Amaliy etnologiya” 

laboratoriyasi rahbari,

I.Xo‘jaxonov, katta ilmiy xodim.

O‘zA