Бобур “Бобурнома”да баҳор манзараларини кузатиш, завқу шавқ, зўр иштиёқ билан тасвирлаш билан бирга, баҳор ва Наврўз байрами ҳақидаги айрим шеърларининг ёзилиш жараёнидан воқиф этади, баҳорий манзаралар, лавҳалар билан китобхонни эринмай таништиради.

​Наврўзинг – янги кун, янги давронинг муборак, жонажон Ўзбекистоним!

Бобур ўзининг бетакрор ижод намуналарида баҳор, ёз, куз, қиш фаслларининг манзараларини ва киши руҳиятига, айниқса, ўзи каби ижодкор руҳиятига, ижодига таъсирини, шиддатини мароқ билан ёзган. Бироқ у ҳам бошқа шоирлар, адиблар каби ўзининг санъаткорлик тажрибаси асосида баҳор қалам аҳли учун илҳом чашмаси эканлигига, баҳор сайри, Наврўз байрами шодиёнаси, экин-тикин ва тирикчилик ишларининг ҳаётий ва поэтик тасвирига алоҳида диққат қилиб, ўзига хос тимсол ва тасвирлар, шеърлар яратган.

Бобур жаҳон маданияти хазинасига қўшган “Бобурнома”дек муҳташам асарида баҳор манзараларини кузатиш, завқу шавқ, зўр иштиёқ билан тасвирлаш билан бирга, баҳор ва Наврўз байрами ҳақидаги айрим шеърларининг ёзилиш жараёнидан, тарихидан мухтасар тарзда воқиф этади, баҳорий манзаралар, лавҳалар билан китобхонни эринмай таништиради. Яъни, боғу боғотлари ўзгача, кенг экин майдонлари кўп юртларда баҳор, ҳудуди дашту биёбондан ёки асосий ерлари тоғу даралардан иборат элларда баҳор, қадимий шаҳарлару қасаба, маҳаллаларда баҳор каби ўзгача тасвиру манзаралар билан ва уларнинг қиёсида маҳорат билан қўллаган “баҳори бисёр яхши бўлур”, “баҳори хўб бўлур”, “хейли яхши бўлур”, “сабзаву гуллар билан жаннат бўлур”, “таърифида бир байте айтилиб эди” каби эътирофу ҳайратлари билан танишишимиз мумкин. Ёки асарнинг икки ўрнида лоланинг ўттиздан ортиқ турлари хусусида ҳам қимматли маълумотларни битгани ўқувчини лол қолдиради. Тақдир ишлари боис, у кўп юртларнинг баҳорини кўради. Таъкидлаш жоизки, Бобур “Бобурнома”да баҳор фасли манзараларига кенг тўхталса-да, Наврўз байрамини эса бир ҳаётий лавҳада тилга олади-ки, бу ҳаётий лавҳа биз учун қимматли ҳисобланади. Бобурнинг баҳор фасли ҳақидаги ҳайратларининг баёни “Бобурнома”да дастлаб тасвирланган Ўш қасабаси тасвирида учрайди: “Яна бири Ўш қасабасидур. Андижоннинг шарқи-жанубий тарафидадур, шарққа мойил. Андижондин тўрт йиғоч йўлдур. Ҳавоси хўб ва оқар суви фаровондур. Баҳори бисёр яхши бўлур”. Ёки баҳор ҳақидаги ўта ҳаётий, жонли иккинчи тасвир қуйидагича: “Андижон руди Ўшнинг маҳаллотининг ичи била ўтуб, Андижонға борур. Бу руднинг ҳар икки жониби боғот тушубтур, тамом боғлари рудқа мушрифтур, бинафшаси бисёр латиф бўлур. Оқар сувлари бор, баҳори бисёр яхши бўлур, қалин лола ва гуллар очилур...”.

Бобур “Бобурнома”да баҳор фаслида уюштирган сайиллари ва чиққан сайру саёҳатлари билан боғлиқ ҳамда ошиқона туйғулар ижтимоий кайфият билан уйғунлашган тасвирлар шарҳида баҳорни, Наврўз байрамини тараннум қилиб, байтлар, алоҳида ғазал ҳам ижод қилган. Бобур Наврўз байрамини асарнинг бир ўрнида тилга олган, яъни унинг Наврўз байрами ҳақидаги хабари ва лирик шеъри “Бобурнома”да 1503-1504 йил воқеалари баёнида учрайди. Мазкур тасвирда Бобур Ийд билан Наврўз байрамининг кетма-кет келганлигига алоҳида урғу берар экан, бу хайрли ва хосиятли ҳолатдан илҳомланиб, 7 байтли янги бир қутлов ғазал ижод қилганидан хабар беради ва қутлов ғазалининг икки байтини “Бобурнома”да ёзиб қолдиради: “Ийди фитр эди... Ийд намозини Гўмал рудининг ёқасида ўталди. Наврўз ул ийдқа ёвуқ келиб эди. Тафовут бир-икки кун эди, ул тақриб била бу ғазални айтиб эрдим:

Янги ой ёр юзи бирла кўруб ул шод байрамлар,

Манга юзу қошингдин айру байрам ойида ғамлар.

Юзи Наврўзи васли Ийдини, Бобур, ғанимат тут –

Ки, мундин яхши бўлмас, бўлса юз Наврўзу байрамлар”.

Бобур асарида шу хайрли воқеалар таъсирида ёзган 7 байтли қутлов ғазални тўлиқ 7 байт шаклида эмас, балки ғазалининг гўзал матла ва мақтасини беради ва ушбу ғазалда ўзининг қутлови ҳам берилганлигидан қандай кайфият билан бошлаб, қандай кайфият билан якунлаганлигидан ҳам воқиф қилади, вақт ўтиб, ғазалнинг тўлиқ матни “Девон”ига киритилган, бизгача етиб келган.

“Бобурнома”да битган ушбу хабардан маълумки, ўзига бир олам, жаҳон излаб юрган шоҳ ва шоир Бобур Ҳайит билан Наврўз байрамининг яқин келганлигини яхшилик аломати сифатида алоҳида таъкидлайдики, бу хайрли яқинлик ўзи учун, сафардаги ҳамроҳлари учун, укаси Жаҳонгир мирзо учун ҳамда сипоҳи ва беклари учун хурсандчиликка сабаб бўлади. Закий ва валий шоир гўзал бир қутловга йўғрилган ғазал ёзганини айтади. Байтларга эътибор қаратсак, янги ойдан, Ҳайит билан Наврўзнинг бир-бирига яқин келишидан умидвор Бобур гўё янгича завқ, иқбол, саодат, давлат топгандек бўлиб, бу “ёвуқ”ликни яхшиликка, улуғликка, давлатга менгзайди. Янги ойдан, икки улуғ кундан бугуни ва келажаги учун хайру баракани, фатҳ калитини ушлаб қолишни, ғанимат билишни рамзий маънода ўзига, укаси Жаҳонгир мирзога, бекларига гўё амр этади ва у амр шеърий санъатининг гўзал намунасини яратган. Амр – бадиий сўз санъатларидан бири. Ижодкорнинг ўқувчига қатъий насиҳати, буйруғи мазмунига эга бўлади. Янги ойдан, Ҳайитдан, Наврўз байрамидан кўп ёруғликлар, кўп имкониятлар кутаётган шоҳ ва шоир Бобур мазкур байтларда амр билан сўзида чекланиб қолмай, унга амал қилиш лозимлигига ҳам даъват қилади.

Хулоса шуки, даҳо сўз санъаткори мемуарда баҳор ва Наврўз ҳақида битган тасвирлару шеърларида Андижон баҳори, Наврўзининг файзу тароватини ҳам эслаб, соғиниб, қиёслаб ёзганини сезиш мумкин.

Буробия РАЖАБОВА,

адабиётшунос олима